IVY Swadhyay - Making Paryushan easy and part of our daily life

IVY Swadhyay - July 2017

Making Paryushan Easy and part of our daily life.

With the holy festival of Paryushan not even a month from now, all the believers in Jainism would have plans to increase their level of spirituality by fasting, meditating and praying.
While fasting is not always easy, there are other options that everybody (regardless of age, intelligence, profession or class) can undertake easily like the four principles of Jainism. Practicing them daily helps them integrate effortlessly into our lives.

Non-Violence (Ahimsa) - Ensuring that we do not harm to any soul in any way. That is, being extremely careful when you walk, talk, move, eat, use water, electricity etc.

Truth (Satya) - Always speak the truth. Pujya Bapuji would often say: ‘In difficult situations keep mum rather than speak a lie’. Either do not engage into things that you cannot tell others about or have the courage to confess when you have committed any wrong deed.

Non-cheating/Stealing (Achaurya) - Never let even the thought of stealing or cheating enter your mind. In case it does, be vigilant enough to not entertain such a thought.

Non-Possession/Non-attachment (Aparigrah) - Often our stress comes from trying to handle more than necessary – same goes for possessions or material things – allocate the quantity of things you need and give away excess possessions to those in need.

At the end of the day, we may have saved some lives and stopped ourselves from hurting others and mustered courage to own our mistakes, confess and ask for forgiveness.
For spiritual enrichment, Brahmnisht Minalben suggested to follow 6 simple things everyday. These 6 tasks have as much potential as meditation to uplift one’s spirits, make one happy and lead a disciplined life filled with gratitude.
    •    Wake up with a smile, look at life with enthusiasm and bow 3 times before the enlightened souls to say ‘Thank you’.
    •    Fold your hands in namaskar mudra to the universe and establish connection with everyone who is a part of it – celestial bodies, nature, family & friends. All souls are alike; the only difference is in the bodily form they take.
    •    Resolve to see things in positive light. Replace the negative thoughts with positive ones.
    •    Aspire something for the day. It can be anything as simple as spending time with an elderly person, teaching something to someone, helping a friend, politely talking to a person you dislike, to anything personal as beginning to learn a new skill. One must remember that desire is not the same as aspiration. Desire has latent selfishness whereas aspiration is about the joy of learning and giving.
    •    Never let yourself feel lonely. At any point you feel that you are alone, remind yourself that our Sadguru and our mother are always with you.
    •    Lastly, before going to bed, pray the Almighty to organize your life, while giving you the strength to take care of your day-to-day activities and the courage to live life judiciously.
Minalben ended with a beautiful and empowering couplet-

Alone I can say, together we can talk
Alone I can enjoy, together we can celebrate
Alone I can smile, together we can laugh
 
Giving his discourse in the same vein, Brahmnisht Vikrambhai sang a spiritually elevating song from the movie ‘Hamraaz, 1967’ that inspires about living life to the fullest and not letting anything influence you negatively, let alone harm you.

“If life is a song - sing it.
If life is an opportunity – grab it.
If life is a game - play it.
If life is a challenge - meet it.
If life is a dream - realize it.
If life is a sacrifice - offer it.
If life is love - enjoy it.”
Sai Baba”
 
Vikrambhai said: “Come what may, I choose to be Happy from within. I will not shy away from my duties, be righteous in my conduct, respond and not react in any circumstances. I will not let any force shake my determination, weaken my will or steal away my joy, even if that force is the thought of death. We often associate sadness and sorrow with death; but once you have befriended death, every moment of one’s life will be absolutely exciting. Think of life like a restaurant where everyone is served what they deserve. Thus, there is no place for complaints or regrets. There is going to be acceptance, love and happiness.”
Lyrics: Words so profound that they fill us with courage; a stirring power is transpired in us:

ના મૂંહ છૂપા કે જિયો ઔર ના સર ઝુકે કે જિયો
ગમોં કા દૌર ભી આયે તો મુસ્કુરા કે જિયો
ના મૂંહ છૂપા કે જિયો ઔર ના સર ઝુકે કે જિયો

Click here to her a poem

Goal 9: Inner Transformation

Goal 9:

Inner Transformation

Silence of speech and silence of mind is the state in which I want to firmly exist.

ધ્યેય ૯:

આંતરિક પરિવર્તન

હું બને ત્યાં સુધી મૌન રહીશ અને ચંચળ મનની વિચારધારાઓને શાંત કરીને આત્મભાવે નિર્મળ જીવન વ્યતિત કરીશ.

Inner Transformation

A change that is irreversible and remains permanent is called “transformation”. This is a change that comes from deep within and lasts forever.   Only by discovering and connecting with our soul shall this transformation occur.

Just as milk becomes curd, a green unripe sour mango ripens and turns yellow and tastes sweet, and a small seed grows into a huge mighty tree , the human body keeps ageing. These changes are irreversible, but the change occurred is not a permanent state. With time, all of these objects continue to decay and eventually fall apart.

The transformation that we are working towards is very different. It leads to a permanent shift.

Let us begin our contemplation with our current state: past and present. Since time immemorial, we have been enduring inexhaustible pain. Our suffering has been immense. For endless time we have been brutalized and put to death. In consonance with karmas bound, the physical anatomy has kept modifying and our soul has always remained caged. Sadly we do not even realise that we are caged in the body.

In our mind it has now become explicitly clear that “Yes, I am the soul and not the body”, but this reality is not visible to us in the course of our daily actions. We do not recollect our past lives, nor are we able to see the influx of karmas, when they come and bind our soul. If we could, then our conduct would have surely been different.

Do we wish to bring about a revolutionary change? A permanent shift to the way we exist and endure in this universe. Who am I? Why do I suffer so much? Where have I come from and where will I go? These are the key questions that we have never answered.

In the vastness of this cosmos, our soul is merely a tiny speck, yet it is enormously empowered. We must explore, unveil and use our capabilities constructively in order to stop further enslaving our soul, and to free ourselves from all karmic bondage.

Shedding the mortal body forever , living in effortless, choiceless pure awareness is what we all seek. Residing in the body but living in self awareness is true inner transformation. How do we achieve this?

Steps of inner transformation:

Finding a True Guru, seeking His refuge we unconditionally surrender to Him. With His grace our inner transformation begins. Param Pujya Bhaishree has lovingly accepted us, in his graceful shelter we resolute to bring meaning and direction to our chaotic lives. Following and contemplating on His agnas , raising our awareness is the next step.

Initially for few months we remain enthusiastic , but then our efforts fizzle out. Why does this happen? How do we overcome it?

Overcoming the Hurdles :

What we enjoy is what we continue doing. When happiness is not reaped, the whole pursuit seems futile and we stop investing our time in it. Let us not make following agnas monotonous by introducing variety in performing them. Initially we may need a friend or a family member to jointly recite and read with us . Discussing the poems mutually, or singing them differently are some possible ways to preserve our interest and joy.

The fruits of contemplation are instant.
By contemplating, we actually allow our Guru to work within us. How many of us do this consciously? This is one of the most important element that can accelerate our progress. Yet we do not prioritise it and so do not have time to contemplate.

Lack of concentration is another big hurdle. Most of the time we are not present to what we are doing. Stressed and tired, how do we expect our mind to concentrate? Our lives are directed by the unconscious mind and then we resign to the outcome as our “fate”. Let us instead be conscious of the thoughts, feelings and behavior we exhibit.

Having unwavering faith, while we abide by our agnas is of utmost importance. In our darkest moments, it is faith that lights our hope and helps us to believe what we cannot see. It is faith that keeps us going.

A simple and noble life is most essential. Unfortunately to satisfy our worldly desires we busy ourselves with activities such as accumulating wealth. We have yet to realise that needs can be satisfied but greed can never be satiated. Vainly, trying to satisfy our greed, we keep compromising our ethical values and forsake our integrity.

Being disciplined, reviewing our priorities we ought to manage our time in the best possible manner. We have failed to understand that time it always our most valuable resource.

Aristotle said " Knowing yourself is beginning of all wisdom'. The deeper we go, the more we introspect, the more clearly we shall understand that we have been our own enemy. We are skilled at analysing our worldly failures but we rarely analyse our spiritual endeavors.  

To infuse our life with spirituality, we must relinquish and disengage ourselves from worldly matters. We must resist the temptation to keep engaging unnecessarily, advising and interrupting in matters that are of no real concern to us.

Valuing virtues, we need to cultivate and live them. We must dissolve our anger with forgiveness, pride with modesty, deceit with straightforwardness and greed with contentment. Virtues are our tools of enlightenment. Just look at Bhaishree: he is full of them! How tactfully he uses them and makes his and our world so divinely beautiful.

Even though we know that happiness lies within us, unabated, we keep seeking it outside. Colour, odour, shapes, taste and sensation keep attracting us. Ephemeral in nature, all of this keeps deteriorating. And yet we ignore this truth, when evaluating these fleeting attractions.     

By seeing good in others we feel happier, confident and loving. This virtue does wonders but we have yet to imbibe it. Most of the time we critically keep commenting on others' follies.

Without awareness we are not truly alive. Paying attention to detail is mindfulness. Patience and tolerance allows us to remain mindful. We haven't learnt to isolate ourselves and live in solitude. For taming and controlling our mind we need to regularly meditate. It is in meditation that we shall realise our soul.

We all desire inner motivation. This desire is the spark of motivation, but it is relentless determination and commitment that will equip to pursue our goals.

In order to know, we have to read; but to learn, we have to observe. Observing Bhaishree is the quickest path to achieving inner transformation.

આંતરિક પરિવર્તન - આંતરિક રૂપાંતર

આપણે સહુ આંતરિક પરિવર્તન ઇચ્છીએ છીએ. એવું પરિવર્તન કે જે રૂપાંતરિત કરી દે. વ્યક્તિ મૂળથી બદલાઈ જાય. આંતરિક પરિવર્તન કે જે અંતરના ઊંડાણમાંથી પ્રગટ થાય. આત્માનો સાક્ષાત્ અનુભવ થાય. અત્યાર સુધી દેહભાવે જીવતા હતા પણ હવે આત્મભાવે જીવવા લાગીએ. ઘેટાંનાં ટોળામાં રહેલા સિંહના બચ્ચાંને સમજાઈ ગયું કે હું ઘેટું નહીં પણ સિંહ છું. તેણે ગર્જના કરી અને ત્યાર બાદ સિંહ બની જીવવા લાગ્યો.

મેળવણ ઉમેરતાં દૂધ દહીં બની જાય, જે કેરી કાચી હતી, રંગ જેનો લીલો હતો અને સ્વાદમાં અતિશય ખાટી હતી પણ તે જ્યારે પાકી ગઈ, ત્યારે તેનો રંગ કેસરી થઈ ગયો અને સ્વાદમાં ખૂબ મીઠી બની ગઈ, એક નાનું બીજ હતું પણ સમય જતાં તે વટવૃક્ષ બની ગયું, એક નાનું બાળક જે કોઈનું સંતાન હતું તે આજે ખુદ એક વૃધ્ધ દાદાજી બની ગયો. આ બદલાવ એવો છે કે હવે તે ઇચ્છે તો પણ તેનું પહેલાંનું સ્વરૂપ ધારણ ન કરી શકે, કારણ તે સંપૂર્ણ બદલાઈ ગયું, રૂપાંતરિત થઈ ગયું. આને આપણે રૂપાંતરિત ને બદલે પર્યાયાંતરિત એમ ગણવું વધારે ઉચિત છે. કારણ જે બદલાયું, તે સમયના વહેણ સાથે હજુ બદલાતું રહેવાનું. અંતે સંયોગથી જેનું સર્જન છે તે સંયોગી દ્રવ્યો છૂટાં પડતાં તેનું વિસર્જન નિશ્ચિત છે જ. આપણે એવો બદલાવ ઈચ્છીએ છીએ, જે શાશ્વત હોય, આવ્યા બાદ સદાકાળ સુખને આપનારો હોય, તેને જ  આપણે ખરા અર્થમાં  રૂપાંતરિત થયાની માન્યતા આપીશું. આવા આંતરિક પરિવર્તનની ઊંડી વિચારણા કરતા પહેલાં આપણા ભૂતકાળ અને  વર્તમાન જીવન વિશે વિચાર કરી લઈએ.

અનંતકાળથી જીવ જન્મમરણ કરી રહ્યો છે. અનંત દુઃખ તેણે ભોગવ્યું છે. નરક - નિગોદમાં તેણે અતિશય પીડા સહન કરી છે. એક પળમાં તે અનેકવાર મર્યો છે. ચીરાયો, કપાયો, કુટાયો, ઘાણીમાં પીલાયો, તેલમાં તળાયો, અગ્નિમાં શેકાયો, ગરમ પાણીમાં બફાયો, કતલખાને હણાયો, તેની ક્રૂર હત્યા અનંત વાર થઈ છે. કર્મ અનુસાર સૂક્ષ્મ-બાદર, સ્થાવર કે ત્રસ એકેંદ્રિય થી પંચેંદ્રિય જીવ તરીકે અલગ અલગ શરીરોમાં તે પૂરાયેલો રહ્યો અને અપાર વેદના તેણે ભોગવી છે. દુઃખભર્યું આશ્ચર્ય છે કે જે શરીર ધારણ કરવાથી આવું અરેરાટી ઊપજાવે એવું દુઃખ તેણે ભોગવ્યું તે દેહ સાથે હજુ પણ અત્યંત મોહભાવે તે જોડાયેલો છે. આ દેહ પાંજરું છે અને હું આત્મા તેમાં પૂરાયેલો છું એવું લેશ એને લાગતું નથી. કેવી દયાજનક પરિસ્થિતિ?

ઊંઘમાંથી જગાડી કોઈ પૂછે કે તું કોણ છે? તો આપણે તુરંત જવાબ આપીશું કે હું આત્મા છું, છતાં આપણે આત્માને બદલે દેહને જ કેન્દ્રમાં રાખીને જીવીએ છીએ. આપણી માન્યતાને અનુસરતું જીવન જીવવામાં સફળ નથી થયા. મોહ અને મિથ્યાત્વનું સામ્રાજ્ય અનાદિકાળનું છે. તેની પકડમાંથી જીવ છૂટી શકયો નથી. પૂર્વના જન્મો યાદ નથી, તે તાદ્રશ્ય દેખાતા નથી અને ન તો દ્રવ્ય બંધના સમયે જે કર્મના રજકણો આવીને આત્માને આવરી લે છે તે દેખાય છે. જો આ બન્ને જોઈ શકાત તો આપણું જીવન વલણ જુદું જ હોત. નથી દેખાતું એ ઉપાધિ છે પણ કર્મવિપાકનું ફળ તો આપણે પળે પળે વેદી રહ્યા છીએ. જાગૃત થવા માટે તે કંઈ ઓછું છે?

શું આપણે એક ક્રાંતિકારી પરિવર્તન લાવવા ઇચ્છીએ છીએ ખરાં? મૂળથી રૂપાંતરિત થઈ અંતરના પરમ સત્યને પામી તે સત્યમાં રહીને જીવન જીવવું છે? પૂર્વે બાંધેલાં કર્મોને સમભાવે ભોગવી લઈને મુક્ત થવું છે? હું કોણ છું? આટઆટલું દુઃખ હું શું કામ ભોગવી રહ્યો છું? હું ક્યાંથી આવ્યો અને હવે પછી ક્યાં જઈશ?

શું આવા પ્રશ્નો અંતરમાં થાય છે? શાંત ચિત્તે તે પ્રશ્નોના જવાબ મેળવવાની કોશિષ કરી છે?

આ બ્રહ્માંડમાં એક નાના ટપકાં જેટલું જ ભલે મારું અસ્તિત્વ હોય, પણ હું જાણું છું કે મારો આત્મા અપાર શક્તિઓનો સ્વામી છે, સૂર્ય, ચંદ્ર અને તારા કરતાં પણ વિશેષ એ તેજ પૂંજ છે. તેના જ્ઞાનમાં આખુંય બ્રહ્માંડ સમાઈ જાય છે. ધરબાયેલી તે શક્તિને માત્ર ઉજાગર કરવાની છે. તે જ્ઞાનશક્તિનો સદ્ઉપયોગ કરીને હું નવા કર્મોથી મારા આત્માને બચાવી લઇશ અને આ જ ભવે જીવનમુક્ત દશા પ્રાપ્ત કરી અખંડ સમાધિમાં સ્થિર થઈશ. દેહનો વિલય થાય, એટલે કે નવું શરીર ધારણ ન કરવું પડે અને હું અયોગી સિદ્ધસ્વરુપી અનંત જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રની રત્નત્રય અભેદતામાં શાશ્વત બની રહું એ જ સાચું રૂપાંતરિતપણું છે.

આ ભવે, હું શરીરમાં રહેવા છતાં આત્મામાં જીવીશ, અંતર જાગૃતિના જ્ઞાન પ્રકાશમાં મોહનીય કર્મને છેદતો રહીશ. હું આ મનોરથ કઈ રીતે પૂરો કરીશ?

જીવમાંથી શિવ થવા માટેનાં આ છે પગથિયાં:

પ્રત્યક્ષ સદગુરુને શોધી તેમનું શરણ સ્વીકારી, સમર્પિત થયો  ત્યારથી જ આ પરિવર્તનની ધારા શરૂ થઈ ગઈ. પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીએ બહુ પ્રેમથી મને સ્વીકાર્યો છે. તેમનું માર્ગદર્શન મળતાં મારું નિરર્થક  જીવન અર્થપૂર્ણ બન્યું છે. તેમની કલ્યાણકારી આજ્ઞાઓને પાળી, પરમાર્થને સમજી હું હવે મારા વ્યવહારમાં ધર્મને સ્થાપીશ.

શરૂઆતમાં ઉમંગ અને ઉત્સાહ સાથે ગુરુ આજ્ઞા પાલન હું કરતો રહ્યો પણ તે જોશ અને જોમ ટકતા નથી. આરંભે શૂરા અને પછી પ્રમાદ, કંટાળો, સમયનો અભાવ જેવાં કારણો આવીને ઊભા રહી જાય. આવું શું કામ થતું હશે? શું તે અવરોધક તત્વોને દૂર કરી શકાય?

અવરોધક તત્વો

જે કાર્ય કરતાં આનંદ નથી મળતો તેને આપણે લાંબા સમય સુધી નથી કરી શકતા. પછી એવું લાગે કે જાણે સમય અને શક્તિ વ્યર્થ ખર્ચાઈ રહી છે. આપણું ઉપાદાન નબળું હોવાથી આપણે એકલા ધર્મની આરાધના નથી કરી શકતા, માટે કોઈ મિત્ર, સ્નેહી કે મુમુક્ષુ જો સાથે હોય તો એકબીજાને પ્રેરણા મળતી રહે. અંદરોઅંદર વિચારોનું આદાન પ્રદાન થાય, પદો જુદી રીતે ગવાય તો તેમાં રસ જળવાઈ રહે છે. એક જ પધ્ધતિએ રોજ એકની એક ક્રિયા મનને રસિક લાગતી નથી.        

“કર વિચાર તો પામ”: માર્ગ સમજવાનો અને પામવાનો આ અફર નિયમ છે. વિચારમાં અદભૂત શક્તિ હોય છે. સમજણ ખીલતાં જ આચરણમાં યોગ્ય ફેરફાર શરૂ થઈ જાય છે. આ રોકડીયો વેપાર છે. તુરંત લાભ થાય છે. જ્યારે આપણે વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે ખરેખર આપણે ગુરુને અંતરમાં આવકારીએ છીએ. તેમની પ્રજ્ઞા આપણી મતિમાં કાર્યકારી થાય છે. જે વિચાર નથી કરતો તેને ધર્મના તાત્વિક રહસ્યો પ્રગટ થતા નથી. ભગવાનની વાણી સમજાય એનો અનેરો આનંદ છે. તે વાણી પ્રત્યેનો અહોભાવ થતાં વિપુલ નિર્જરા થાય છે. આવો દિવ્ય આનંદ અનુભવાતા જીવ પુરુષાર્થ કરવા માટે પ્રેરાય છે. શું આ ગતિશીલ જીવનમાં, વિચાર કરવા માટેનો આપણી પાસે સમય છે? તત્વને સમજવાની જિજ્ઞાસા છે કે પછી આપણી જ્ઞાન ચેતના સૂકાઈ ગઈ છે?        

એકાગ્રતા એ ખૂબ જરૂરી છે. ધર્મ કરતા હોઈએ ત્યારે ચંચળ મન સંસારના ચકડોળે ચઢે છે અને ભટકતું  રહે છે. વર્તમાનની ક્ષણમાં જે કાર્ય ચાલું છે તેમાં હાજર રહેવાને બદલે આપણું મન કારણ વગર આખા ગામમાં ફરવા જાય. નાહક સંસારની ઉપાધિઓનું પોટલું લઈ ફરતા રહીએ છીએ. અર્થ ઉપાર્જન માટે દોડાદોડી કરી થાકી જઇએ છીએ. માનસિક અને શારીરિક થાક હોય ત્યાં મન, શાંત અને સ્થિર ક્યાંથી રહેવાનું? ધીરજ કેળવીને ધીમી ગતિએ જીવન જીવશું  તો મન વ્યવસ્થિત રીતે એકાગ્રતા સાધી શકશે.

સતદેવ, સતગુરુ અને સતધર્મ પ્રત્યેનું અવિચળ શ્રદ્ધાન એ પાયાનો જરૂરી ગુણ છે. શ્રધ્ધા જીવંત હોવી જોઇએ. સદગુરુની નિશ્રામાં અવશ્ય મારું શ્રેય થવાનું જ છે એવી પરિપૂર્ણ શ્રધ્ધા હોય તો જ આત્મવિશ્વાસ સાથે આપણે પુરુષાર્થ કરી શકીએ છીએ. ઘોર અંધારું ભલે હોય પણ ખાતરી છે કે અમુક કાળ પછી સૂર્ય દેવતા આ જગતને અજવાળશે જ. મારા મોહનાં પડળો દૂર થશે જ. જ્યાં શ્રધ્ધા છે ત્યાં ન દેખાતી વસ્તુઓ પણ દેખાય છે. આ શ્રધ્ધા તે અંધશ્રધ્ધા નથી પણ સમજણપૂર્વકની, ધ્યેય સુધી પહોંચાડી દે એવી ભક્તિસહિતની શ્રધ્ધા છે.       

સાદગીભર્યું પવિત્ર જીવન જીવવું એ ધર્મ પામવા માટેની પૂર્વશરત છે. “ઇચ્છા નિરોધ તપ” એ જીવનના અંત સુધી આચરણ કરવા યોગ્ય અભ્યંતર તપ છે. કમનસીબે આ આધુનિક જગતની નૂતન વસ્તુઓ પ્રાપ્ત કરવાનો અભરખો એવો છે કે તે માટે આપણે સંપત્તિ ભેગી કરવામાં આખુંય આયખું બલિદાન કરી દઈએ છીએ. સાદગીભર્યાં નિર્મળ જીવન કરતાં લૌકિક મોટાઇ અને બાહ્ય ચમક દમક વધારે વહાલી લાગે છે. જરૂરિયાતને સંતોષી શકાય પણ લોભને કયાં થોભ છે? સંસારની સમસ્ત સંપત્તિ ચરણમાં હોય તોયે લોભી વ્યક્તિની નજર કંઇક બીજું મેળવવા ઇચ્છતી હોય છે. દાંભિક જીવન જીવતા આપણે ધર્મને સગવડીયો બનાવી દઈએ છીએ. નીતિમત્તા અને પ્રામાણિકતા ભૂલાઈ જાય છે. આવું જીવન જીવતો માનવી ગમે તેટલા સત્સંગ સાંભળે પણ એને બોધ પરિણમતો નથી.

અનુશાશન એ  વિકાસ માટે મહત્વનો ગુણ છે. સમયને અનુસરતું સુંદર સાત્વિક સદાચારી જીવન એ ધર્મના માર્ગે ચાલતા સાધક માટે ખૂબ આવશ્યક છે. જે અગત્યનું છે, તેનો વિચાર કરી તમામ કાર્યો કરવાં. મનુષ્યભવની દરેક ક્ષણ અમૂલ્ય છે તેને લૌકિક કાર્યોમાં વેડફી ન નાંખવી. વિવેકથી વિચારીને બધું કરવું. શું આપણે આવું જીવન જીવી રહ્યા છીએ?

એરિસ્ટોટલ કહેતા કે “જે પોતાની  જાતને ઓળખવાના પ્રયત્નોમાં જોડાય છે તેના અંતઃકરણમાં સત્યનો  પ્રકાશ પથરાવા લાગે છે.” જેટલા વધુ ઊંડા જઈશું તેટલા અધિક આપણે આપણી જાતને, આપણી સ્વભાવ પ્રકૃતિઓને, ગુણ-દોષને, શક્તિઓ તેમજ  નબળાઇઓને સમજતા થઈશું. શત્રુઓ બહાર નથી પણ આપણી અંદર છે. તે શત્રુઓને જીતવા એક રચનાત્મક આયોજન થશે. લૌકિક કાર્યોમાં જ્યારે આપણે નિષ્ફળ જઇએ છીએ ત્યારે ગંભીરતાપૂર્વક તેનું પૃથક્કરણ કરીએ છીએ પણ આધ્યાત્મિક પુરુષાર્થ કરતી વખતે શું ફળ આવ્યું તેનો વિચાર પણ કરતા નથી. શું મારા જીવનમાં પરિવર્તન આવ્યું? તટસ્થ રહી મે મારું મૂલ્યાંકન કર્યું છે?    

જીવનને આધ્યાત્મિક બનાવવું હશે તો આપણે નિર્લેપ અને અસંગ રહેવાનો મહાવરો કેળવવો પડશે.  હું મારું સંભાળીશ એવું સ્વાર્થી માનસ નથી પણ સ્વ-કેન્દ્રિત રહેવાની કૂંચી છે. પરપંચાયત, અન્યના જીવન વિષે  જાણવાની ઉત્સુકતા, સલાહ સૂચનો દ્વારા હસ્તક્ષેપ કરતા રહેવાની ટેવ, અભિપ્રાયો આપવાની આદત, આમ બહારના જગતની ખોટી ફીકર કરવામાં, જીવન પૂરું થઈ જાય છે. બીજાનું સુધારવામાં જીવ પોતાનું બગાડી રહ્યો છે એ કેમ નથી સમજતો?

ગુણાત્મક જીવન એ જ સાચું વૈભવશાળી જીવન છે.  ક્રોધને પ્રેમ અને ક્ષમાથી, માનને વિનમ્રતાથી, માયાને સરળતાથી અને લોભને સંતોષથી જીતી લેવા. દુર્ગુણોને ગુણો દ્વારા જીતી લઈ આપણે હારેલી બાજી જીતી શકીએ એમ છીએ. આત્મા સાધ્ય છે તો ગુણો એ સાધન છે. ત્યાગ, વૈરાગ્ય, ઉપશમ અને યથાર્થબોધ એ મૂળ પ્રાથમિક ગુણો છે. પાંચ ઇંદ્રિયોનું સંયમન તેમજ મનની સ્થિરતા એ લક્ષ્ય છે. ભાઈશ્રીને જોઇએ ત્યાં જ આપણને આનંદાશ્ચર્ય ઊપજે, આપણા નેત્રો ઠરે. ગુણોના તેઓ કોષ છે. કુનેહપૂર્વક તેઓ આ ગુણોનો ઉપયોગ કરતા હોય છે અને તેથી તેમનું તેમજ આપણું જીવન અતિ સુંદર બન્યું છે.

જાણીએ છીએ કે સાચો આનંદ આત્મામાં રહેલો છે. તે આનંદ પોતાનો છે, કોઈ પર-પદાર્થોના આધારે ટકેલો નથી. આવું જાણતાં છતાં નાદાન આપણે તેને બહારમાં જ શોધી રહ્યા છીએ. પુદગલના રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ એ જ આપણી એકાગ્રતાનો વિષય બનેલ છે. પડી જવું, સડી જવું એ એનો સ્વભાવ છે છતાં તેના આ લક્ષણની અવગણના કરીને આપણે નિત નવા પદાર્થો પર મોહિત થતાં રહીએ છીએ. શાંતિ, સમતા, આનંદ આ બધું તારી અંદર અઢળક પડયું છે, બસ અંદર જવાની વાર છે.

ગુણગ્રાહ્ય વૃત્તિ કેળવાય ત્યારે આપણે અન્યને જોઈને હરહંમેશ આનંદ અને પ્રેમની લાગણી અનુભવીએ છીએ. અપ્રતિમ એવો આ ગુણ ગુણોનો રાજા ગણાય કારણ તે દ્વારા અનેક ગુણો આપણા ચારિત્ર્યમાં સ્થપાય છે. પ્રશમમૂર્તિ શ્રી તીર્થંકર ભગવાન એ સર્વગુણસંપન્ન છે. અહોભાવથી જ્યારે આપણે તેમની વીતરાગતા પ્રત્યે કેન્દ્રિત થઈએ છીએ ત્યારે તેમના જેવાં થવાની શરુઆત થઈ જાય છે. સદગુરુ તેમજ સતશાસ્ત્ર પ્રત્યે પણ તેવી જ રીતે વારી જવાનું છે. જે સામે આવે તેના ગુણ જોતા થઈ જઇએ તો જીવન પ્રેમ અને આનંદથી ઉભરાવા લાગશે. અફસોસ કે અન્યના દોષ જોવાની કુટેવને કારણે જીવે પોતનું જ નખ્ખોદ વાળ્યું છે.

“જે આત્મામાં જાગેલો છે તે ખરેખર જીવંત છે.”  
-જે બુજેન્ટલ.

આપણો ઉપયોગ એવો સતેજ હોય અને દ્રષ્ટિ એવી સૂક્ષ્મ કે કોઈ પણ કાર્ય કરીએ ત્યારે ક્યાંય ભૂલચૂક ન થાય. બધું યથાયોગ્ય રીતે પાર પડે. ધીરજ અને સહનશીલતા હોય ત્યાં અંતર જાગૃતિની જ્યોતિ વધુ પ્રજ્વલિત રહે છે. એકાંતમાં અસંગ થઈ ધ્યાન સાધના કરી મનને પવિત્ર અને સ્થિર કરવાનું છે. ધ્યાનની સાધના નિયમિત રીતે કરતા રહીશું તો તે ધન્ય દિવસ દૂર નથી કે સમ્યગદર્શનની પ્રાપ્તિ થાય.

અંતરની ઉદભવેલી ઇચ્છા એ સર્વ પ્રથમ કાર્ય કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે. ત્યાર બાદ દ્રઢ સંકલ્પ અને સમર્પણ ભાવ હોય તો થાક્યા વગર આપણે આપણા લક્ષ્ય તરફ આગળ વધી શકીએ છીએ.

જાણવા માટે વાંચવું જરૂરી છે પણ શીખવા માટે ઝીણવટભર્યું નિરીક્ષણ. ભક્તિ ભાવે ભાઈશ્રીનું નિરીક્ષણ કરતા રહેવું એ આંતરિક પરિવર્તન તેમજ રૂપાંતરિત થવાનો સહજ અને સુગમ માર્ગ છે.

Samvar Bhavana - Preventing the binding of new karma - સંવર ભાવના

“જ્ઞાન, ધ્યાનમાં પ્રવર્તમાન થઈને જીવ નવા કર્મ બાંધે નહીં તે આઠમી સંવરભાવના.
- શ્રીમદ્દ રાજચંદ્ર, વચનામૃત

Transliteration:
Gnan, dhyaanmaa pravartmaan thai ne jeev nava karma baandhe nahi te aatthmi sanvarbhavana.

Translation:

By immersing in knowledge and meditation, the soul does not bind new karma. That is the eighth Samvar bhavana.”

— Shrimad Rajchandra, Vachanamrut

---

Samvar Bhavana

Samvar bhavana is about the prevention of new karma. Karma rules every moment of our existence. All karma is suffering. Even good karma is sorrow dressed up as happiness because it interferes with our ultimate aim of moksha (salvation). So, can we stop collecting karma?  Samvar bhavana tells us we can. Knowledge and meditation are the key to preventing new karma from depositing on our consciousness.

Just as we shut our windows to prevent dust from entering and soiling our homes, we force shut the attachment gateways (ashravdwaar) to thoughts, speech and deeds. Just as we shut the door to prevent theft of our belongings, we shut the door to temptation and prevent destruction of our essential spiritual fibre.  By blocking karma, we block its results and free ourselves from its unhappy consequences. Only by such constant vigil can we shrink the vast, weighty and unwieldy canvas of our seemingly endless karmas.

Samvar bhavana is about disciplining the body and the mind to abstain from karma-inducing thought, speech and action. If we think before we speak or act, it becomes a powerful and easy way to curtail inflow of karma. A little step ahead is to think before we even think or feel – that is, to control the mind by not allowing a wayward or indisciplined thought to enter it. We need to be our own doormen. When an involuntary bad thought such as envy creeps in, arrest it as it enters, before it consumes the mind. If possible, watch the thought and let it fly back out of our system.  A constant vigil will cleanse the mind and thereby our speech and actions.

Samvar bhavana tells us how crucial it is to bear our karma with fortitude. Our oneness with our suffering creates a cyclical bind of new karma whereas bearing our pain calmly relieves us of that karma at some point. Knowledge of right awareness goes a long way in practising samvar. Awareness of an object – any idea, thought or emotion that stems from attachment – has to be forfeited as it breeds attachment. Awareness of the self is real awareness that protects us from creating new karma. Meditation helps create such awareness.

Param Pujya Bhaishree, quoting from ‘Vyakhyaansaar’, tells us of the fine line between a person who has achieved granthi bhed (discrimination between delusion and reality) and one who has not. The one who has not achieved granthi bhed is driven by his active involvement or oneness (ekatva) with the four vices (kashay) of anger, ego, deception and greed; the one who has achieved granthi bhed, such as an enlightened person, may have kashays but he does not get involved in them. And therein lies the fundamental schism between suffering souls and liberated souls.

Shrimadji says, “For the sake of small joys in one lifetime, enlightened souls do not extend the infinite suffering of infinite lives.” Avoid anger by cultivating love and forgiveness, ego by humility, deception by straight-forwardness and greed by contentedness.

One must contemplate on the virtues of samiti, gupti and yati dharma that define living within determinate parameters. Conserve and limit use of all the outer resources we need for a worldly existence such as water, food, electricity, clothes, etc. And conserve our inner peace by increasing our sadhana and contemplation, watching our words and thoughts, avoiding negativity and cultivating detachment.  

Shree Bhagvati Sutra Part 2 says a sangni jeev (sentient and rational being) manifests ten categories of behaviour based on his desires – food, fear, intercourse, acquisitiveness, anger, ego, attachment, greed, aimlessness, social approval.

Even an ayogi kevali (a soul who has reached the acme of spiritual awakening and consciousness) at the 14th gunsthanak (highest stage of spiritual journey), who does not accumulate any karma, has to bear 11 types of parishaha (hardships). This should tell us how much way behind we are and how far we have to go.

In addition to our daily contemplation of 15-20 minutes for the bhavana of the month, Brahmnisht Vikrambhai advocates a simple and effective way to enforce the bhavana in our lives: chant the action part of the bhavana in our mind all day. E.g., for samvar bhavana, we could repeatedly chant, “I will watch my thought, speech and action.”

Bhavanabodh cites the inspiring example of how Rukmini, the beautiful daughter of a wealthy man, was got besotted with Vajraswami after listening to his impressive spiritual discourses and declared she would marry him and none other. She tried her best to woo him. Vajraswami, however, remained unwavering in his vow of celibacy. He knew entering into a marital liaison would entail a lifetime of karmic binding, a binding that would harm him no end. In the end, Rukmini saw her folly in trying to convert a saint and drive him towards self-destruction. Instead of trying further, she decided to renounce the world and embrace sainthood herself. The best way to prevent new karmas from forming is to disallow them from entering our mindspace.

Vajraswami

Sadhvi Rukmani

Param Krupalu Dev Shrimad Rajchandra’s fame as a shataavdhaani – someone who could do 100 things at a time – had spread far and wide. He got invitations to go abroad and earn more money and fame. Shrimadji, however, declined all offers as these could lead him away from the glorious pursuit of his soul. To him, his extraordinary prowess as a shataavdhaani was but one miniscule part of the soul’s boundless power. A gnani does not get tempted; a gnani enjoys a good breeze without getting attached to it and craving it.

Bhagvad Geeta expounds the beautiful concept of sthitapragna – a wise person who is equanimous in happiness and sadness. Such a state of being frees us from being prisoner to future karma. In the same book, Bhagwan Krishna famously says, “Karmanye vadhikaaraste, maa phaleshu kadaachana.” “You have the right to act according to your duty; but do not get attached to the fruits of your actions.”

In other words, be detached, come what may.

સંવર ભાવના

જે જે વૃત્તિમાં સ્ફૂરે અને ઇચ્છા કરે તે આશ્રવ છે. તે તે વૃત્તિનો નિરોધ કરે તે સંવરભાવ.

સંવર ભાવનાનું અનુપ્રેક્ષણ કરવાથી નવાં કર્મોને રોકી શકવાની શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. જીવનની દરેક ક્ષણ ઉપર કર્મનું વર્ચસ્વ છે. અજ્ઞાની જીવોના અસ્તિત્વનો આધાર તેનાં શુભાશુભ કર્મો છે. તે કર્મો દ્વારા દેહનું ઉપાર્જન થાય છે અને દેહ એ કેવળ વેદનાની મૂર્તિ છે. તે દેહમાં પુરાઈ જીવ અનંત દુઃખ ભોગવે છે. જ્યાં સુધી તે કર્મો આત્મા સાથે જોડાયેલા છે ત્યાં સુધી જીવ અનંત દુ:ખોથી પીડાતો રહેશે. શુભ કર્મો પણ ખરેખર તો દુઃખને ઢાંકી દેતું છદ્માવરણ છે કારણ મોક્ષ થવામાં તે બાધારૂપ  બને છે. જો અશુભ કર્મ લોખંડની બેડી છે તો શુભ કર્મ સોનાની બેડી છે. તે બન્ને, આત્માને મુક્ત થવા દેતા નથી. શું આપણે કર્મ બાંધતાં અટકી શકીએ ખરાં? સંવર ભાવના કહે છે કે અવશ્ય આપણે  કર્મો બાંધતા અટકી શકીએ એમ છીએ. જ્ઞાન અને ધ્યાનનો આશ્રય લઈએ તો નવાં કર્મો આપણા ચેતન આત્માને આવરી નહિ શકે અને પૂર્વનાં કર્મોનું જે આવરણ છે તે પણ દૂર કરી શકીશું. અંતે આત્મા મુક્ત થશે.

જેમ વરસાદ કે વાવાઝોડું આવે ત્યારે પાણી અને ધૂળ ઘરમાં ન પ્રવેશી જાય માટે આપણે ઘરનાં બારી અને બારણાં બંધ કરી દઈએ છીએ, બરાબર એજ રીતે કર્મો અંદર ન પ્રવેશે તે માટે આપણે મન, વાણી અને કાયાના યોગોને સાવચેતીપૂર્વક પ્રવર્તાવવા જોઈએ. યોગાશ્રવનાં દ્વારોમાંથી કર્મો પ્રવેશે નહિ  માટે આપણા જીવનના આપણે ચોકીદાર બનવાનું છે. પાપના પ્રનાલને બંધ કરવાનાં છે. કોઈ નબળો કે ખરાબ વિચાર આવે તો તેના  આવતાની સાથેજ તેની ધરપકડ કરી લેવી. મનના મહેલમાં તેને ફરવા ન દેવો. આવી સતત જાગૃતિ હશે તો મન નિર્મળ અને વિવેકી બનતું જશે. સંકલ્પબળ, એકાગ્રતા, ધીરજ આવા લાભદાયી ગુણો ખીલતા જશે.  

આશ્રવનાં દ્વારોને બંધ કરી દેવા તે સંવર ભાવના. સમ્યગજ્ઞાન, વિરતિ, અપ્રમત્તતા, નિ:કષાય પરિણામ અને અયોગ થકી આપણે મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય અને યોગના દ્વારોમાંથી આવતાં કર્મોને રોકી દઈએ છીએ.

સમ્યગજ્ઞાન: આત્મસાક્ષાત્કાર. દેહમાં આત્મબુદ્ધિ ન થવી અને આત્મામાં આત્મબુદ્ધિ થવી તે.

વિરતિ: સંસારમાં વિરક્ત રહેવું. વૈરાગ્યભાવ ધરીને અલિપ્ત જીવન જીવવું.

અપ્રમત્તતા: અંતરમાં જાગૃત રહેવું. જ્ઞાનભાવમાં રહી કર્મધારાને સમભાવે ભોગવી લેવી.

નિ:કષાય: ક્ષમા, નમ્રતા, સરળતા અને  સંતોષને સદૈવ ઉજાગર રાખવાં.

અયોગ: મન-વચન-કાયાની સ્થિરતા. સંયમિત જીવન. તમામ કર્મોને નીર્જરી જન્મમરણથી મુક્તિ, દેહનો વિલય થવો.

યોગનું ચલાયમાનપણું તે આશ્રવ અને તેથી ઊલટું તે સંવર.

વાણી અને વર્તન એ વિચારોમાંથી પ્રગટ થાય છે માટે આપણું મન શું કરી રહ્યું છે તે જાણતા રહેવું એ અત્યંત જરૂરી છે. મન જો સ્વચ્છ, સ્વસ્થ અને સ્થિર છે તો બધું વ્યવસ્થિત થાય છે.  મનને અધ્યાત્મમય રાખીને તેને ધર્મધ્યાનમાં રોકી રાખવું, વાણી દ્વારા પ્રભુ સ્મરણ, કીર્તન અને શાસ્ત્રવાંચન કરવું. મીઠું અને સત્ય વચન બોલતા રહેવું, વિચાર કર્યા વગર ન જ બોલવું. કાયા દ્વારા સમજણ સાથે, જયણાપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરવી. યોગ દ્વારા હિંસા ન થાય, અન્યને દુઃખ ન પહોંચે તે ઉપયોગ રાખીને બધાં જ  કાર્યો કરવાં.  જ્યાં અનુસાશન છે ત્યાં યોગ નિયંત્રિત રહે છે. અનુશાસન તેમજ સંયમિત જીવન એ આત્મવિકાસની નિસરણી છે.   

ઘરમાંથી કોઈ વસ્તુ ચોરાઈ ન જાય માટે સંગ પ્રસંગે લાવેલા દાગીનાઓને ઘરની તિજોરીમાં રાખીએ છીએ અને બહાર જઇએ ત્યારે ઘર બરાબર બંધ કરીને જઈએ છીએ. આપણો આત્મા સહુથી અમૂલ્ય છે, એની કોઈ કિંમત થઇ શકે એમ નથી કારણ તે અનંત ગુણોનો અને અવ્યાબાધ સુખનો ભંડાર છે. ઈન્દ્રિયોનાં  ક્ષણિક સુખની લોલુપતા આપણા આત્માને હરી ન લે, પરમાં એકાગ્ર અને ઓતપ્રોત બનીને તે પોતાનું ભાન ન ભૂલી જાય એ ધ્યાન રાખવું અતિ આવશ્યક છે.      

કર્મોને રોકતાં આપણે તેના ફળને પણ રોકી દઈએ છીએ. દુઃખોથી બચવા માટે ધીરજ કેળવીને અંતર જાગૃતિ સાથે, યથાયોગ્ય રીતે મોટાં કે નાનાં કાર્યો કરવાની જરુર છે. ચિત્ર વિચિત્ર સુખ દુઃખના આ સંસારી પટ ઉપરના  ચિત્રામણને ભૂંસી, તેને શ્વેત અને શુક્લ બનાવવાનો આ અચૂક ઉપાય છે.

લક્ષ રહે જ્યાં સુધી નિત્ય નિર્મળપણે કરમનો ડાઘ કહો કેમ લાગે?

આત્માનો લક્ષ રાખીને, જે કંઈ આપણે કરીએ છીએ તે ધર્મ છે અને તે લક્ષ ચૂકીને જે કંઈ કરીએ છીએ તે અધર્મ છે, કર્મ છે.        
    
સંવરભાવના એમ શીખવે છે કે ઉદયને અનુસરતું જીવન જીવવું, પણ તે ઉદયમાં ભળી ન જવું. જયારે વિપરીત કર્મનો ઉદય આવે ત્યારે દેહમાં આત્મબુદ્ધિ ન કરવી. બધું શરીરને થાય છે પણ હું તેનો જોનારો અને જાણનારો જ્ઞાયક આત્મા છું. હું અક્ષય છું, કર્મસત્તાથી અનેક ગણું વધારે બળ મારા આત્મામાં છે. હું તો જીવંત છું, જાગતો છું, તે બિચારા તો જડ છે, અચેતન છે. સમભાવ રાખીને કર્મો ભોગવવાની એક અદ્દભુત કળા આ સંવરભાવના થકી હાંસલ થાય છે. સંવરભાવના ભાવવાથી સંસારનું સમ્યગ સ્વરૂપ સમજાય છે અને ત્યારબાદ એકાંત શોક અને દુઃખથી ભરેલા તે સંસારમાં હવે જન્મમરણ ન કરવાનો દ્રઢ સંકલ્પ બંધાય છે. નિર્વેદ અને સંવેગના ગુણો ખીલતા જાય છે. આત્મજાગૃતિ અને સહનશીલતાને કારણે દુઃખ પણ દૌલત બની જાય છે. જીવન એજ તપ છે, જો તેને તીખો તાપ માનીએ છીએ તો જ આપણે તેનાથી બળીએ છીયે.

જ્ઞાન કરવું એ આત્માનો સહજ સ્વભાવ છે માટે તેથી જાણવાની ક્રિયા અવિરત ચાલતી રહેશે. જે સામે આવે તેનું જ્ઞાન થતાંં જ અંતરમાં તેના સંદર્ભના વિચારો જાગે છે. એ વિચારને અનુસરતા ભાવ થયા વગર રહેતા નથી. જો તે જોડાણમાં હું અને મારાપણાનો ભાવ હોય, આત્મા મોહના રંગે રંગાઈ રહ્યો હોય તો તુરંત જાગૃત થઇ તેનાથી હું ન્યારો છું એવી સભાનતામાં આવી જવું. સાત્વિક સદાચારી જીવન તેમજ ધ્યાનની સાધના થકી આ અંતર જાગૃતિ વિશેષ ખીલતી જાય છે.

વ્યાખ્યાનસારનો બોધ આપતા પરમ પૂજ્ય ભાઇશ્રીએ કહ્યું કે, ગ્રંથિભેદ થયો છે એવા સમ્યગદર્શન પામેલા જ્ઞાની તેમજ જેની ગ્રંથિ હજુ નિબિડ છે, છેદાઈ નથી એવા અજ્ઞાની આત્મા વચ્ચે ઘણું મોટું અંતર છે. જેની નથી છેદાઈ એવો પુરુષ દરેક કાર્યોમાં લેપાયેલો રહે છે. શરીરીભાવે, દેહાભિમાન સાથે તે બધાં કાર્યો કરે છે. જે સ્વપ્ન સમાન છે તેને તે સાચું માને છે. સુખ બહાર શોધે છે. ઇન્દ્રિયોના વિષયની પાછળ દોડે છે, ઉશ્કેરાટ અને ઉદિગ્નતા ભર્યું તેનું જીવન વલણ છે. ઉદયમાં ભળી જતા તેને કષાયો થતા રહે છે. સંસારમાં તે ડૂબેલો જ રહે છે. જે જ્ઞાની છે તે આત્મામાં જીવે છે. અકર્તા ભાવે તેના કાર્યો થાય છે, તે અલિપ્ત અને અસંગ રહી શકે છે. જ્ઞાતા ભાવે દ્રષ્ટા છે. ઉદયનો ધકકો વધારે બળવાન હોય તો તે અંદરથી હલી જાય છે પણ તેને અનંતાનુબંધી કષાય થતા નથી. જીવન કાળ દરમિયાન તે મોટે ભાગે શાંતિ અને સ્વસ્થતા સાથેનું જાગૃત જીવન જીવે છે. સંસારી અને જ્ઞાની પુરુષો આમ કેટલા અધિક જુદા પડે છે. આત્મા સાક્ષાત્કાર થાય અને કર્મો ક્ષય થતાં મુક્તિપુરી સુધી પહોંચાડી દે એવી આ સંવર ભાવના છે.

પરમ કૃપાળુ દેવ શ્રીમદ્જી પત્રાંક ૪૭ માં લખે છે કે, “એક ભવના થોડા સુખ માટે અનંત ભવનું અનંત દુઃખ નહીં વધારવાનો પ્રયત્ન સત્પુરુષો કરે છે.” ક્રોધને પ્રેમ અને ક્ષમાથી, માનને લઘુતાભાવથી, કપટને સરળતાથી અને લોભને સંતોષથી જીતી લે છે.

જૈન દર્શનમાં, પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ એ આઠ પ્રવચન માતા કહેવાય છે. જેમ માતા બાળકનું રક્ષણ કરે તેમ આપણા આત્માનું તેઓ રક્ષણ કરે છે. પ્રવૃત્તિમાં સમિતિ અને નિવૃત્તિમાં ગુપ્તિનો આશ્રય લઈને પ્રવૃતિ તેમજ નિવૃત્તિ દરમિયાન આપણો આત્મા નિષ્કલંકી રહે એ આપણો પુરુષાર્થ છે. જીવન જીવતા ઓછામાં ઓછી વસ્તુઓ વાપરવી. પાણી, ભોજન, કપડાં  વીજળી બધું વિચારીને વાપરવું. વૈરાગ્ય ભાવે ત્યાગી જીવન જીવવું. ભય દેખી કાચબો પોતાના અંગોને સંકોચી લે છે તેમ મન, વાણી અને કાયાના વ્યાપારને ટૂંકાવી દેવો. જરૂરિયાત હોય ત્યાંજ જવું અને કામ હોય તો અન્યને મળવું. મૌન રહી જડ ચેતનનો વિવેક કરતા રહેવું. સંસારમાં રહ્યા છતાં સંન્યાસી થઈને જીવવુ.

ભગવતી સૂત્રના બીજા ભાગમાં એમ કહ્યું છે કે સંજ્ઞી  જીવો १० પ્રકારની પ્રવૃત્તિમાં સતત જોડાયેલા રહે છે. ખોરાક લેવો, ભયમાં જીવવું,  મૈથુન, પરિગ્રહ ભેગો કરવો, ક્રોધ, અહં, આસક્તિ, લોભ, જેવા ભાવોમાં રાચવું, ઉદેશ વિનાનું જીવન જીવવું, લૌકિક મોટાઈની કામના કરવી.

હેય અને ઉપાદેયનો વિવેક કરીને દરેક પ્રવૃત્તિઓ આત્માના લક્ષે કરવી એ યાદ રાખવાનું છે.

સયોગી કેવળી ભગવંતે પણ ચૌદમાંના અગિયાર પરિષહ સહન કરવા પડે છે. કરેલાં કર્મો ભોગવ્યાં વગર તેનો આત્મા મુક્ત નથી થઇ શકતો. આવા સંપૂર્ણ જ્ઞાનીએ પણ પોતાના કર્મો  ભોગવવાં પડે છે. માટે કર્મ બાંધતી વખતે આપણે ખૂબ સજાગ રહેવું જોઈએ.  

રોજ १५ થી २० મિનિટ આ ભાવનાનું ચિંતવન કરવું.  જગત તરફ દ્રષ્ટિ કરીએ ત્યારે આ ભાવનાને મનમાં ધરી રાખવી અને તેને લક્ષમાં રાખીને જીવન જીવવું તેમજ બધા નિર્ણયો લેવા. ભાવનાઓને સંસ્કારિત કરવા માટે તેનો  અંતરમાં આલેખ જગાડવો અત્યંત જરૂરી છે,  દાખલા તરીકે સંવર ભાવનાને અમલમાં લાવવા માટે આવા એક વચનનો અંતરમાં અજપા જાપ કરવો અથવા તો  માળા ફેરવવી. “હું મારા વિચાર, વાણી અને વર્તન પ્રત્યે જાગ્રુત રહીશ.”

ભાવનાબોધમાં,  રુક્મની અને વજ્રસ્વામીની  બોધપ્રેરક કથામાં આલેખાયું છે કે રુક્મણિ ધનાઢય પિતાની પુત્રી હતી. તેણે વજ્રસ્વામીનું વ્યાખ્યાન સાંભળ્યું અને એટલી બધી તેમના પ્રેમમાં પડી ગઈ કે તેણે નિર્ણય કર્યો કે જો હું પરણીશ તો કેવળ વજ્રસ્વામીને જ. તેને પોતાના કામણથી ઘણી રીતે વજ્રસ્વામીને પ્રલોભિત કરવાની કોશિષ કરી પણ અડગ મનના તેઓ જરાય ચળ્યા નહિ. વજ્રસ્વામી બરાબર જાણતા હતા કે વિવાહિત જીવનમાં તેઓનો આત્મા વિવિધ જાતના અનેક કર્મોથી કલંકિત થશે અને તેના ફળ અનેક જન્મારાઓ સુધી ભોગવવા પડશે. અંતે વજ્રસ્વામીના જ્ઞાન ગર્ભિત વૈરાગ્યે રુક્મણિને જીતી લીધી. તેને ખ્યાલ આવ્યો કે એક સંતને સંસાર તરફ આકર્ષિત કરવાનું પાપ કેટલું ઘાતકી છે.  

રૂક્મણિએ પણ પ્રવજ્યા લીધી અને મોક્ષના માર્ગે પ્રયાણ કર્યું. જો કર્મોને અટકાવવા હોય તો અશુભ  વિચારની શરૂઆત થાય ત્યાંજ તેને રોકી લેવા જોઈએ.  

પરમ કૃપાળુ શ્રીમદ્જીએ મુંબઇમાં શતાવધાન કરી બતાવ્યા. બે હજાર જેટલા પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિઓથી ભરેલા તે હોલમાં તેમની ખૂબ પ્રશંસા થઈ. અનેક લોકોએ તેમને પરદેશ આવવા માટે આમંત્રણ સુદ્ધા આપ્યું. સંપત્તિ અને સત્તાના અનેક પ્રલોભનો આવ્યા પણ પરમ વૈરાગી શ્રીમદ્જીએ તેને સ્વીકાર્યા નહીં. તેમને મન શતાવધાન એ આત્માની અનંત શક્તિનો માત્ર નાનો પરિચય હતો. મહાપુરુષો પૌદ્દગલિક સુખોથી ઉપરામ હોય છે. તેઓ ક્ષણિક નહીં પણ જે  શાશ્વત છે તેનીજ આરાધના કરે છે. ઠંડા પવનની લહેર આવીને સુખ આપી જાય છે તો જ્ઞાની તેની શીતળતાને અનુભવે છે પણ તેમાં સુખબુદ્ધિ કરી ફરી ફરી તેને ઇચ્છતા નથી.

ભગવદ્ ગીતામાં સ્થિતપ્રજ્ઞ આત્માની દશાનું સુંદર વર્ણન કર્યુ છે. સુખ અને દુઃખની અવસ્થાઓમાં તેઓ કેવા સમ છે. તેમને મન હર્ષ, શોક જીવન મૃત્યુ બધું સરખું છે. બાહ્ય કશું તેમને સ્પર્શતું નથી. પોતાની મસ્તીમાં તેઓ મસ્ત રહે છે અને છતાં ચોકસાઇપૂર્વક બધાં કાર્યો કરે છે. તેઓ જૂનાં કર્મો સમભાવે ભોગવે છે અને નવાં નથી બાંધતા

“કર્મણ્યે વા ધિકારસ્તે મા ફલેષુ  કદાચન”  આ શ્લોક દ્વારા ભગવદ્ ગીતા જગતને ઉપદેશે છે, કે  એક કર્મયોગી પોતાનું કર્મ નિભાવે છે, નિષ્ઠાપૂર્વક ફરજો પુરી કરે છે, પણ ફળની અપેક્ષા રાખતો નથી.  તે ક્યાંય આસક્ત થતો નથી અને મારાપણાનો ભાવ કરતો નથી”

---

Further Insights

Goal 8: Respond Versus React

Goal 8:

Respond versus React

I will respond and not react. Calm and composed, I shall never make haste. Patience and tolerance are two most important virtues that I want to develop in me. Slow and steady, I want to remain mindful. With profound equanimity, I want to deal with all that comes my way.

ધ્યેય ૮:

પરિપક્વ વિ. અપરિપક્વ 

ભલે જીવન ગતિશીલ હોય પણ હું મારી ધીરજ નહિ ખોઉં. કોઈ પણ કાર્ય હું ઉતાવળે નહિ કરું. આંતરજાગૃત્તિને ટકાવવા માટે ધીરજ અને સહનશીલતાના ગુણો ખુબ જરૂરી છે. ઉદય કર્મને હું સમભાવે ભોગવીશ. મારું જીવન સમાધિ સ્વરૂપ બનાવીશ.

The Choice: React or Respond

Whatever is happening in our life is neither good nor bad, neither fair nor unfair. It just is.

This attitude of acceptance brings peace into our hearts, and allows us to respond to every situation mindfully and compassionately. We can think about the longer term impact of what we say or do. We can choose to respond in a way that we won’t later regret.

Whenever any event unfolds in our life, it is important to remember that there must be a cause. There is a cause for every effect. Even as babies we learn that everything happens for a reason. Pushing an object will cause it to move, crying will cause people to give the baby attention, and bumping into something will cause body pain.

As we get older and events become more complex, it is not as simple to understand the cause and effect linkages. So when something doesn’t go as we had hoped, we are unable to grasp the true cause, and so we start to look for something to blame. More than ourselves we usually blame others and get frustrated.

Let us ask ourselves honestly:

Do I respond or do I react to life?
Am I mindful or am I impulsive?
Do emotions control my mind?

We always have a choice of how to respond, but we must be driving with enough awareness, and slowly enough, to make the right decision.

What is a reaction?

A reaction is instant. It is driven by beliefs, biases and prejudices of the unconscious mind. The unconscious mind is a reservoir of feelings, thoughts, urges and memories that exists outside of our conscious awareness. Most of these are negative emotions. What does it mean to do something “without thinking”. It means that the subconscious mind is running the show.

A reaction is based in the moment, and doesn’t take into consideration long term effects of what is said or done. A reaction is survival-oriented and on some level a defense mechanism. Sometimes the consequences are okay, but often a reaction is something you regret later.

What is a response?

A response usually comes more slowly. It is based on information from both the conscious mind and subconscious mind. A response will consider the well-being of oneself as well as all those around you or those that will be later impacted by our actions. It takes account of the long term effects and stays in line with your core values. Rising above the situation is responding. This means taking a pause and being mindful. This means not getting upset or triggered by emotions, but remaining calm and peaceful. The urge to act irrationally will arise but just keep watching it, and let it go.

“When I look back on my knee-jerk reactions now, I realize I should have just taken a breath.”

— Fred Durst

Here’s a real life example of the difference. On a Saturday evening the restaurant was full. Engrossed in conversation the guest were relishing their favourite dishes  On table number 7 a lady spotted a cockroach on the saree of another lady sitting opposite her. In a quick rush she reacted and pointed out to the lady who was unaware of the cockroach crawling on her saree. She too panicked and out of fear screamed. The frightened cockroach flew and soon settled on a lady sitting on table number 8. She too reacted similarly and now the cockroach took a flight and landed on a waiter’s elbow. The smart waiter, slowly and cautiously walked out of the restaurant and got rid of the cockroach. While the ladies reacted, the waiter who wasn’t much educated, wisely responded.

The starting point is acceptance

To cultivate the skill of responding rather than reacting, we must learn first to accept every situation. Only then can we give it a considered response. Acceptance requires remembering that we do not have control over our destiny. Consequences of life will suddenly erupt. The most unexpected shall happen. The real challenge is to gladly accept it.

Acceptance is not surrendering to life, or accepting defeat but rather addressing the problem in the most skillful way. When things don’t go our way, we must not become paralyzed by negative emotions such as anger, fear, resentment or regret. Instead we should take stock of the situation, build up tolerance and search for the best solution.

By choosing acceptance, we remind ourselves that what is happening in our life is neither good nor bad, neither fair nor unfair. It just is. So why not believe that whatever happens, happens for the best. It is what it is, but as the proverb says, “It will become, what you make of it.”

Acceptance is an act of trust. When I accept my current situation, I let go and know that if I continue aligning myself with the truth, I will be guided to where I need to go, and what I need to do.

We need to slow down

Our typical day looks something like this – waking up, rushing through shower, breakfast, driving to office, checking emails and social updates, meetings, doing real work, rushing through lunch, drive back home, watch TV, have dinner and  feeling drained off to bed late at night, only to wake up early morning again! With a never ending list to do, we keep running  against the time. Life has been a mad rush.

When we keep rushing through our life we actually miss out on the journey. We miss out on living in the present. We miss out on those precious moments of life. Instead of responding, we keep reacting. Emotions take charge of our mind and increasingly we behave in an unsound manner. At times we feel we are thinking but actually, we are rearranging our prejudices.

“Do you have the patience to wait till your mud settles and the water is clear? ”

— Lao Tzu

Let us observe Bhaishree.

Soaked in awareness, all His responses are full of warmth and love. He patiently waits and takes a step back, understands and analyses the situation. Only thereafter he acts.

જવાબદારીભર્યું વલણ

આપણા જીવનમાં જે કંઈ થઈ રહ્યું છે, તે ન તો સારું છે કે ન ખરાબ, ન યોગ્ય છે કે ન અયોગ્ય. જે છે તે છે. કોઈ ભાવ કે પ્રતિભાવ નહીં. જ્ઞાતા ભાવે માત્ર સાક્ષી રહેવું છે. આ છે વીતરાગ બનવા માટેનો મહામાર્ગ. સાધના અને સમાધિના પંથે, મૌનમાંથી પ્રગટ થતી શાંતિ અને શાંતિમાંથી પ્રગટ થતું મન અને વાણીનું મૌન.

કોઈ પણ પરિસ્થિતિનો જ્યારે આપણે સહજ સ્વીકાર કરી શકીએ છીએ ત્યારે મનમાં શાંતિ વેદાય છે અને હૈયામાં આનંદ ઉભરાય છે.  આ આનંદ જુદો જ છે, ન્યારો છે. તે આનંદમાં એક મીઠી સમજણ છે, જે થાય છે તે બરાબર યોગ્ય છે. જે બનનાર છે તે ફરનાર નથી અને જે ફરનાર છે તે બનનાર નથી. ઉદય કર્મને અનુસરવાનો આ પ્રયત્ન છે. હે પ્રભુ ! તે બધા જ સંજોગોને મારા કલ્યાણ માટે જ સર્જ્યા છે એ મને પૂર્ણ શ્રધ્ધા છે. અંતરમાં આવી શાંતિ જાળવી શકીએ તો આપણે જાગૃતિ અને સમજણ સાથે જીવનનો સામનો કરતા થઈશું. અંદરની આ શાંતિ આપણી સાથે જોડાયેલા બધાને સમતા ભાવના વર્તુળમાં ધરી રાખશે. જીવન ધન્ય થતું રહેશે.

જીવનમાં જે કંઈ થઈ રહ્યું છે અને થવાનું છે તેની પાછળ ચોક્કસ કોઈ નક્કર કારણ રહ્યું છે. કારણ વગર કાર્ય થતું નથી. નાના હતાં ત્યારે સમજાયું કે જો રમકડું ચલાવવું હશે તો ચાવી મારવી પડશે અથવા તો પાવરની સ્વીચને દબાવવી પડશે. જો હું રડીશ તો મારું ધાર્યું થશે. જો હું ક્યાંય ભટકાઈ જઈશ તો મને વાગી જશે.

જેમ મોટા થતાં જઇએ તેમ જીવનની સમસ્યાઓ વધુ જટિલ અને ગંભીર થતી જાય છે ત્યારે આ કારણ-કાર્ય સંબંધને વધુ સૂક્ષ્મ રીતે જાણવો જરૂરી બની જાય છે. આપણું જીવન, પ્રકૃતિ અને સ્વભાવ, વિચારધારા અને  ઇચ્છાઓ, આશય અને અભિગમ ઉપર જો આપણે લક્ષ આપીએ, તેને બરાબર તપાસીએ તો આ કારણ-કાર્ય સંબંધનું વિશ્લેષણ યોગ્ય રીતે કરી શકીશું. જીવનભરનો આ પુરુષાર્થ છે.

ધાર્યા પ્રમાણે જ્યારે નથી થતું ત્યારે સમજાતું નથી કે કેમ આમ બન્યું હશે? મૂંઝાઈ જઇએ, અસ્વસ્થ બની જઇએ ત્યારે માનસિક સમતુલન ખોઈ બેસીએ છીએ. અન્યના દોષ જોવાની ટેવને કારણે આપણે કાં તો કોઈ અન્ય વ્યક્તિ ઉપર, અથવા તો પરિસ્થિતિ ઉપર દોષારોપણ કરી દઈએ છીએ.

જીવન પ્રત્યેનું મારું વલણ કેવું છે તેનો સાચો ઉત્તર નિર્દંભપણે આપવાનો છે.

१) શું હું વિચારપૂર્વક વર્તું છું કે ઉતાવળે તુરંત પ્રતિભાવ આપી દઉં છું?
२) ધીરજને કેળવી, જાગૃતિ અને સમજણ સાથે હું મારા ઉદય કર્મોને ભોગવું છું કે પછી આવેગજન્ય પરિણામો સાથે પ્રતિક્રિયાઓ તાત્કાલિક હોય છે?
३) શું સંસારી લાગણીઓ અને ભાવોએ મારા મનને કબજે કરી લીધું છે?

જીવનના દરેક પગલે નાની કે મોટી સમસ્યાઓ ઊભી જ છે. પણ એ મારી ઉપર નિર્ભર છે કે ધીરજ કેળવીને શાંતિપૂર્વક તેનો સામનો કરવો કે ઉશ્કેરાઈ જઈ ઉતાવળે જવાબો આપવા અને કાર્યો  કરવા. પુરુષાર્થનો માર્ગ હરહંમેશ ખુલ્લો છે. હું જો ધારું તો સમભાવ રાખીને કર્મોને ખેરવી શકું.

અજાગૃતિ, અને વિચાર-રહિત વર્તન આપણે કોને કહીશું ?

તાબડતોબ, તત્ક્ષણ, વિચાર કર્યા વગર ભાવાવેશમાં આવી જઈને વર્તવું તે અજાગૃત, અપરિપક્વ માનસ સૂચવે છે. ઇચ્છાઓ, માન્યતાઓ, પૂર્વગ્રહો અંદરમાં રહ્યાં છે. અંદરના આ પરિબળોના રંગે મન રંગાયેલું છે. આ અજાગૃત મનમાં મોહભાવ સહિતના સંકલ્પ અને વિકલ્પો ઊભા થતાં જ રહે છે. જૂની સ્મૃતિઓ, સુખ અને દુઃખની અગણિત લાગણીઓ, વિવિધ પ્રકારના અસંખ્યાત વિચારોથી તે મન ભર્યું પડ્યું છે. તે અશાંત, અસંતુષ્ટ અને અસ્થિર છે. સંસારી મોજાઓનો ઘુઘવાટ તે મનમાં ચાલતો જ રહે છે. ઊંઘમાં પણ તે મન સ્વપ્ન દર્શન કરતું રહે છે. આવા મનને આપણે આપણું જીવન સોપ્યું છે. ભાઈશ્રી ન મળ્યા હોત તો આવા મનનો પરિચય કોણ કરાવત?

આવું મન ક્ષણમાં ઉશ્કેરાઈ જાય,  આવેલી સમસ્યાઓનો, સામે ઉભેલી વ્યક્તિઓનો, ઘાત પ્રત્યાઘાતનો કે કોઈ પણ પ્રકારનો મન વિચાર કરતું નથી અને આવેગ સાથે ઉભરો બહાર વ્યક્ત કરી દે છે. ન બોલવાનાં વચનો બોલાઈ જાય છે અને કષાયજન્ય પરિણામો કરીને તે પોતે પીડાય છે તેમજ આખાય વાતાવરણને કલુષિત કરે છે. તે મન લાંબું વિચારી શકતું નથી. અન્યની વાતને, દ્રષ્ટિ કે આશયને સમજવાનો પ્રયાસ સુધ્ધાં કરતું નથી. જડ અને વક્ર બની વર્તે છે. ભયની લાગણીઓથી તે ઘેરાયેલું છે. કોઈ હાનિ ન પહોચાડે, નુકશાન ન થાય તે એક માત્ર લક્ષ છે. પોતાનો સ્વાર્થ એ જ મુખ્ય છે. આવું મન યથાયોગ્ય રીતે જીવનને  દોરવી શકતું નથી. નિર્ણયો ખોટા લેવાય છે અને ફરી ફરી પશ્ચાતાપ કરવાનો વારો આવતો રહે છે. ખેદ અને દુઃખની ધારા સતત ચાલુ રહે છે. અવિનય અને અવિવેકનું સામ્રાજ્ય એ આવા મનનું પરિણામ છે.

વિચારપૂર્વકનું વર્તન આપણે કોને કહીશું?

ધીરજ, ગંભીરતા, શાંતિ, સ્થિરતા અને સ્વસ્થતા કેળવીને, પરિસ્થિતિને બધી જ અપેક્ષાએ સમજી, અન્યની વાત અને આશયને પામી પોતાનું તેમજ અન્યનું ભલું થાય તે રીતે વર્તે તેને જાગૃત મન કહેવાય.

જો આધ્યાત્મિક હોય તો હું શરીર નથી આત્મા છું, કંઈ લઈને આવ્યો નથી અને કંઈ લઈ જવાનો નથી, આ બદલાતું જગત અનિત્ય છે, જે કાંઈ બની રહ્યું છે તે કર્મોનું ફળ છે, પોતે કરેલાં પોતે ભોગવી રહ્યો છે, આવા અનેક સિધ્ધાંતો મનમાં ધારણ કરીને તે પ્રતિભાવ આપે છે. ઉશ્કેરાટ, આવેગ, ખેદ કે ઘૃણામાંનું કંઈ નહીં. પ્રેમ, સમર્પણ, સેવા, બલિદાનના ભાવો તેના મનમાં રહેલા હોય છે. અન્યનું ભલું તે પ્રથમ ઇચ્છે છે. સહન કરવું અને ક્ષમા આપતા રહેવું, જો  ભૂલ થાય તો ક્ષમા માંગી પણ લેવી. બાહ્ય તેમજ અંદરના પરિબળોથી પોતે બચીને રહે છે. તટસ્થભાવે, તે યોગ્ય દિશામાં, કલ્યાણના પંથે ચાલતો જ રહે છે. આ છે વિચારપૂર્વકનું વર્તન.

“વિચાર કર્યા વગર તોફાની જીવન વલણને યાદ કરું છું ત્યારે મને થાય છે કે, મેં ધીરજ કેળવીને એક ઊંડો શ્વાસ લીધો હોત તો સારુ હતું.”

— ફ્રેડ ડર્સ્ટ

શનિવારનો દિવસ હતો. જમવા આવેલા માણસોથી તે લોકપ્રિય રેસ્ટોરેન્ટ  ભરેલી હતી. મન ગમતી  વાનગીઓ ખાવામાં અને વાતચીત કરવામાં સર્વે ડૂબેલા હતા. ત્યાં ७ નં ના ટેબલ ઉપર બેઠેલા રૂપાળા બહેને ચીસ પાડીને પોતાની સામે બેઠેલા બહેનનું લક્ષ દોરતા કહ્યું કે તમારી સાડી ઉપર વંદો ( cockroach) ચાલી રહ્યો છે. તે બેન હેબતાઈ ગયા અને ભયથી તેમણે પણ ચીસ પાડી અને ઊભા થઈ ગયા, જેથી તે વંદો ઊડીને ८ નં ના ટેબલ પર બીજી બહેન ઉપર જઈ બેઠો. ફરી ચીસ નીકળી અને તે વંદો ઊડી ત્યાંના એક કર્મચારી ઉપર જઈ બેઠો. તે પીરસનારો વેઈટર હતો. અકળાયા વગર, શાંતિ રાખી તે ધીમી ગતિએ દરવાજા તરફ ગયો અને બહાર જઈ  વંદાને દૂર કરી તે પાછો આવ્યો. ભયના આવેગમાં તે ભણેલા બહેનોએ આખી રેસ્ટોરેંટને ગજાવી દીધી. જ્યારે તે ન ભણેલા છતાં ઘડાયેલા વેઈટરે પરિસ્થિતિને સાચવી લીધી.

કર્મકૃત આ જીવનની તમામ પરિસ્થિતિઓનો શાંત ભાવે સ્વીકાર અને આવકાર એ પ્રથમ આવશ્યકતા છે. સ્વીકાર કરી લેવો એટલે કંઈ આપણે પરિસ્થિતિને નતમસ્તક થઈ ગયા કે પછી આપણે જીવનમાં હારી ગયા છીએ એવું નથી પણ સમજણ સાથે તેનો સામનો કરવાની તે એક કળા છે. જ્યારે ધારેલું થતું નથી ત્યારે મૂંઝવણ ન અનુભવતા તેને પડકાર સમજી યોગ્ય પુરુષાર્થમાં જોડાઈ જવું. આવા સંજોગોમાં, જે વ્યથિત થાય છે, પીડા અનુભવે છે, તેનું મન નકારાત્મક રીતે આગળ વધે છે. ક્રોધ અને કષાયથી તેનું માનસિક સમતુલન ડગમગી જાય છે અને ન લેવાના નિર્ણયો તે લઈ લે છે. પાછળથી પસ્તાવાનો વારો આવે છે.

શાંત સ્વીકાર એ માનસિક પ્રૌઢતા છે. આપણે સમભાવના ઘરમાં રહીને જે જવા માટે આવે છે એની સાથે જોડાતા નથી અને આત્માને કલંકિત થતાં બચાવી લઇએ છીએ. યાદ એ રાખવાનું છે કે સંજોગો ત્યારે જ સચવાશે જ્યારે પ્રથમ આત્માને અને મનને આપણે સાચવી શકીશું. જે થાય છે એ સારા માટે થાય છે આ એક શક્તિશાળી વિચાર છે જે કવચ જેવું કાર્ય કરે છે. અહીં બધું કર્મ પ્રમાણે ઘટે છે એટલે ન્યાય અન્યાયનો શો વિચાર કરવો? જે છે તે છે. હું મારા જ્ઞાન સ્વભાવી આત્માના જ્ઞાન ગુણમાં માત્ર સમાઈ જાઉં.

શાંત સ્વીકાર એ ખરેખર તો શ્રધ્ધા છે. વાસ્તવિકતાને સભાનતા સાથે આપણે જોઇએ છીએ ત્યારે આપોઆપ તેની સાથે એક લયબધ્ધતા સધાય છે. તે લય યથાયોગ્ય પુરુષાર્થ કરાવી જે દિશામાં ચાલવાનું છે ત્યાં તે વ્યવસ્થિત રીતે ચલાવે છે.

જરૂરિયાત એ છે કે આ ગતિશીલ જીવનમાં આપણે દોડતા અટકી જઈએ. ધીરજનો ગુણ ખીલવી જીવનને સમજી જીવીએ.

રોજીંદા જીવનનો આપણો દિવસ આ પ્રમાણેનો છે: સવારે ઉઠીએ છીએ, સ્નાન કરી નાસ્તો કરીએ છીએ, ગાડીમાં ઑફીસ પહોંચી, કંપ્યૂટર દ્વારા જે ઇમેલ આવ્યા હોય તેના જવાબ આપી અથવા તો ધંધાના આંકડાઓ સાથે મૂલ્યાંકન કરતા રહી વધુ કમાણીના આયોજનમાં ડૂબી જઈએ છીએ. ફરી ફરી સોશિયલ મિડિયા દ્વારા જગત સાથેનો સંપર્ક સાધતા રહીએ છીએ. સાંજે ઘરે આવી જમી, ટીવી જોઈ સૂઈ જતા હોઈએ છીએ. આ બધું ખૂબ માનસિક દબાણ અને  ઝડપ સાથે કરીએ છીએ, શારીરિક અસ્વસ્થતા તેમજ ઉપાધિઓ અને અવરોધો આવીને નડે છે. મોહ અને મિથ્યાત્વ ભાવમાં જીવન પૂર્ણ થઈ જાય છે.

જ્યારે આપણે ઉતાવળે બધું કરીએ છીએ ત્યારે વર્તમાનની ક્ષણ ક્ષણની જાગૃતિ રહેતી નથી. તે  ક્ષણોમાં રહેલી શાંતિ અને આનંદને માણી શકતા નથી. ચિંતામાં ડૂબેલા, સંસારની ઉપાધિઓમાં ખોવાયેલા રહીએ છીએ. મોહથી ખરડાયેલો આત્મા લૌકિક મોટાઈ અને ભૌતિક સુખની ઇચ્છામાં દીન, હીન, લાચાર બની જાય છે. આવી માનસિકતા મધ્યે જીવન પ્રત્યેનું વલણ વિચારપૂર્વકનું ક્યાંથી રહેવાનું ? અફસોસ ! મોટા ભાગના મનુષ્ય આ મહામૂલ્ય મનુષ્યભવને વેડફી નાખે છે.

“શુંં આપણામાં એટલી ધીરજ છે કે ડહોળાયેલા પાણીમાં રહેલો કચરો નીચે બેસી જાય અને તે પાણી સ્વચ્છ પીવા યોગ્ય બને.”
-લાઓ ઝૂ

ચાલો આપણા આદર્શ પ.પૂ.ભાઇશ્રીને નિહાળીએ.

આત્મ જાગૃતિમાં, જ્ઞાનભાવમાં તેઓ ડૂબેલા છે.  પ્રસન્નતામાંથી પ્રગટ થતી તેમની પ્રેમસભર ઉષ્મા સહુને આવકારે છે. તેઓમાં રહેલી અખૂટ ધીરજ રાહ જોવા તૈયાર છે અને પછી વિચાર કરવા એક ડગલું  પાછા પોતાના જાગૃત મનમાં વિશ્રામ કરીને, સંજોગોને સમજી, વ્યક્તિઓને જાણી, હેતુને લક્ષમાં રાખીને પછી કાર્યો કરે છે. તેમની સાથે આપણું જીવન પણ ધન્ય થઈ રહ્યું છે. ૐ તત્ સત્.

IVY Swadhyay - June 2017

IVY Swadhyay - June 2017

“Knowledge is our destination and love is our path to it.”
To celebrate Father’s Day in June, Minalben asked the young mumukshus to remember to their father and the spiritual father.

As we are walking on the path of spirituality Bhagwan Mahavir is also our father, as he is the one who showed the moksh marg. Param Krupalu Dev translated the holy scriptures into Gujarati and made the Lord’s teachings understandable, thus even he is our father. Then Param Pujya Bhaishree, our sadguru, further simplified the teachings and guided us on the path making him our father too. So as we celebrate Fathers day, we thank not just our biological fathers but also Lord Mahavir, Param Krupalu Dev and Pujya Bhaishree.

Who is a Father?

When God was making fathers he added the following ingredients - the strength of a mountain, the majesty of the trees, the warmth of the summer sun, the calm of a quiet sea, the generosity of nature, the comfort of the night, the wisdom of the ages, the power of the eagle’s flight, the joy of a lovely spring morning and the patience of eternity. After all this, when there was nothing left to add God knew his masterpiece was complete.

Narrating a short story, Minalben said there was once a young boy who was keen to own a car.  His father said that if his son got 93% in his exams, he would gift the young man a car.  Motivated by this the boy poured his heart and soul into studying, waking up early in the mornings and staying awake late in the nights. However, on the day of his results, when the boy did not arrivehome; his concerned father looking for him, saw him sitting forlorn in the garden.  He was sad that he was able to get 90% in his exams, short of the target.  Hearing this his father immediately drew out of his pocket, the keys of a brand new car – his son’s gift.
 
He said, “Your teacher gave you 90% but I will give you the additional 3% for your hard work and diligence.” This is how fathers are, they may be tough from the outside but they are soft and warm on the inside.

Mother’s are said to be the bank where you deposit all your sorrows and worries; but the father is the credit card that keeps giving without any balance. Our fathers struggle and work hard throughout their lives so that we, his children, can get what they haven't got in their lives.

Minalben went on to narrate 2 stories.

The king of Bhuj, Bhimdev, had a secretary called Vimal who was a good archer. Vimal lived happily with his wife but they had no children. One day the couple was strolling in the garden when his wife said, “Please pray to Goddess Ambika to give us a child.”

The temple of Ambika was on Mount Abu. Vimal worshipped the Goddess.  Pleased with his sincerity, the Goddess offered Vimal two options: either he could have a son or he could build a temple on the mountain. He said he would decide after discussing his wife.

Goddess Ambika accompanied Vimal as he climbed down the mountain on his way home.  Midway he felt thirsty, and on seeing a lake they stopped for a drink. Here they met a young boy who asked for money before they could have any water. They asked him why was he collecting money? The boy replied that his father had spent all his wealth building the pond and now they had nothing left. So whoever comes to drink water at this lake must pay him first. Hearing this, Vimal decided to build a temple so that his child would  not end up like the boy they met. Thus, the Dilwara temples in Abu were made by a boon granted by Goddess Ambika.
The other story was of Seth Moti Shah who would travel by a horse-cart, driven by four horses. Once while going to Fort from Pydhoonie (in Mumbai), he happened to see a butcher going towards the slaughter house with a cow.

Moti Shah sent his assistant to have the cow released but the butcher refused. In the ensuing fight, the butcher was injured and died of his injuries. The case was taken to court and Moti Shah’s attendant was given the death penalty. Moti Shah told the judge that it was actually his fault, and the death penalty was given to Moti Shah and he was taken to mumbadevi for a public execution.

On being asked for his last wish, Moti Shah requested to go to Byculla derasar (temple) for pooja. When he was got back after doing pooja; the platform from where his public execution would have taken place broke in three places.  This matter was then taken to Queen Victoria, who ordered the judge to release him thinking that he could not have been an ordinary person. The Queen offered him one more wish. Moti Shah took this opportunity and said that since he was a Jain and believed in non-violence, he wished that whenever he was passing that road, anyone being given the death penalty be released. As per his request, once Moti Shah saved the life of a 24-year old boy and many times such a sentence was cancelled and as a result the place of strangulation had to be changed by the English.
 
In the course of his discourse, Brahmnisht Vikrambhai sang the below poem and explained its meaning.
 
વસુધૈવ કુટુંભકામ, વસુધૈવ કુટુંભકામ
એક હી સાથ જીયેંગે હમ,
વસુધૈવ કુટુંભકામ, વસુધૈવ કુટુંભકામ
પ્યારા પ્યાર કા માર્ગ હમારા, જ્ઞાન હમારા લક્ષ્ય હૈ,
ચાલો એક સાથ ચલેંગે હમ,
વસુધૈવ કુટુંભકામ, વસુધૈવ કુટુંભકામ
ઇસ દુનિયા મેં પાર જતાયેંગે, ખુશીયો કે ઉત્સવ મનાયેંગે
એક હી ઈશ્વર, એક હી જ્ઞાન,
વસુધૈવ કુટુંભકામ, વસુધૈવ કુટુંભકામ
ઇસ પલ મેં હમેં જીના હૈ, હસ્ના ઔર મુસ્કુરાના હૈ,
સબકો ગાલે લાગના હૈ,
વસુધૈવ કુટુંભકામ, વસુધૈવ કુટુંભકામ.

Vasudhaiva refers to this entire universe. Vasudhaiva kutumbhakam means that every living being, whether humans, animals, birds, insects - everyone is part of my family. Our destination should be knowledge and love is the path to it. We must all embark on this journey together with Pujya Bhaishree with immense joy in our hearts. When we are with our family or friends, we must always spread happiness. There is one Earth and similarly there is one Truth and only one God. It is the human mind that has created divides. Every religion professes love. We must live in this moment of now.

Concluding, he shared three basic principles that have exemplary spiritual values. If we imbibe them into our daily lives, it will change us drastically. They are:
    •    I have come into the world empty handed and that is how I will leave
    •    Glad acceptance of everything: whatever happens, happens for the best
    •    When there is no way out, enhance your tolerance

IVY Swadhyay - Mothers Day Special

If the only Prayer you said in your life was “Thank you” that would suffice!

The one person in everybody’s life, who deserves a special ‘Thank You’, more than anybody else, is our mother. Mother is special and precious, not just because she goes through pain and gives us life, but also because she knows how to give selflessly and ask for nothing in return.  She practices and teaches compassion and kindness; she is the first one to rejoice in our happiness and feel our pain, and she comforts us when we are scared or fearful.  She spreads sweet fragrance in our lives.

For a spiritually inclined person, there is twice the cause of celebration on Mother’s Day – since he celebrates the presence of his mother and the Guru in his life.

A guru like Pujya Bhaishree plays a dual role – that of a caring mother and a motivating father. He is a friend as well, who lends his ear without judging, happy in our happiness and supportive during the lean phases of our life.

Brahmnisht Minalben shared a beautiful poem describing the sacrifices made by a mother and the efforts taken by her to mould her children.

માં  કેવી  તું
કયા  શબ્દો  માં   કહું  કે  માં , કેવી  તું
પીડા  ની  પુકાર  માં , મારી  પેહલી  છીઝ  તું
મારો  પેહલો  પ્રગાઢ  વિશ્વાસ  તું
મારા  હૃદય  ના  દરેક  ધબકાર  માં  તું
કયા  શબ્દો  માં  કહું , માં  કેવી  તું
મારા  જીવન  ના  સુખનો  બાગ  તું
ક્યારેક  ગુસ્સા  માં  સૂર્ય  ની  આગ  તું

માં , કયા  શબ્દો  માં  કહું  કે  કેવી  તું
અંધકાર  ને  દૂર   કરનારો  પ્રકાશ  તું
મારી    અપેક્ષાઓ  ની  ધરતી  તું
મારી  આકાંશા  નું  આકાશ  તું
માં , કાયા  શબ્દો  માં  કહું  કે  કેવી  તું
ધાકધકતા  જીવન  પ્રવાસ  માં  શીતળતા  તું
જીવન  ને  છેલ્લી   શ્વાસ  નો  વિસામો  તું …

Br. Minalben also shared another beautiful poem by Kathleen J. Shields:

‘There are Angels God puts on this Earth
Who care for us and guide us.
You can feel their love and gentleness
as they walk through life beside us.

They do great things for us every day
they whisper in our ears,
they even hold us in their hearts
when we are filled with all our fears.

They are always there to give a hug
and try to make us smile.
They treat us with respect and love;
they treat us like their child.

God blessed me with an Angel,
I’m proud to call my own.
She’s been with me throughout my
life, been with me as I’ve grown.

She guided me the best she can,
she taught me like no other,
and I’m thankful I’m the lucky one
who gets to call her... MOTHER’

To show our appreciation and gratitude to our Mother, we must help them as much as possible and support them when they feel low.  Likewise, we must also be grateful to our Guru for leading us to eternal happiness.  There is no way we can repay our Guru for lifting us from the cycle of births and deaths.  The Guru’s efforts as well as virtues should be applauded wholeheartedly.

Voltaire said, “Appreciation is a wonderful thing, it makes what is excellent in others belong to us as well’.

Minalben also shared a powerful analogy of a monkey, who mistakenly thinks the rosemary seeds to be the fire-stone, and tries to ignite a fire but naturally fails in his endeavours.  Likewise, an ignorant person seeks happiness in places where there is none.

As much as appreciation is important, being ethical is equally important and it’s the very first goal of inner transformation. Stressing on some really important questions, Brahmnisht Vikrambhai asked the young mumukshus to reflect on:

• How ethical am I?
• How long does it take me to admit to something unethical that I have done?
• How do I feel when I compromise on my values? Justified? Guilty? or Sad?
• What are the things for which I compromise my values? Does my want for something cloud my understanding of the ethics of that situation or can I remain clear minded and objective?
   

Without being ethical, there is no uplifting.

It is the power of discrimination (vivek-vichar) that guides our actions. The pure mind will filter and safeguard our soul from many negative influences. Along with the pure mind, it's our inner conscience, the voice of the soul that will lead us to act appropriately.

When a person is able to applaud goodness, be kind and humble, honest and uncompromising where integrity is concerned, only then can the Guru’s teaching bear fruit.

We must take example from the life of Pujya Bhaishree.  His every action is the epitome of virtue, patience and mindfulness.  Let us cultivate these qualities and walk on the path shown by the Master.

75th Ladies Swadhyay

The 75th ladies swadhyay was held on 30th April, at Brahmnisht Minalben’s residence in Mumbai.

Pujya Bhaishree graced the occasion and gave a discourse on a poem written by Ganga Sati.  He likened Minalben to Ganga Sati and the lady mumukshus to Paanbai.

Briefing the mumukshus about the life of Ganga Sati, Pujya Bhaishree said that she was an elevated, enlightened Vedanti Saint, who composed many divine, meaningful bhajans.   Her life reflected her writing and many bhajans were composed to guide Paanbai on the spiritual path.  (There are 2 version of Ganga Sati’s relationship with Paanbai – one version says that Paanbai was her daughter-in-law and another version says that Paanbai was her maid who was part of her dowry) Ganga Sati’s husband Kahalchand, was also deeply spiritual. 

According to traditional account, he utilized his spiritual powers to prove himself in the presence of the villagers.  Later, regretting this misuse of powers (since people would now be attracted to him due to these powers rather than his spirituality), Kahalchand decided to take samadhi and end his life. Gangasati urged him to let her take samadhi too but he refused and instructed her to wait until she had perfected Paanbai, her daughter-in-law/maid on path of devotion.  Obeying the instructions of her husband, Ganga Sati through her bhajans and devotional songs, laid out the path for Paanbai and then accepted Samadhi. 

પરિપૂર્ણ સતસંગ હવે તમને કરાવું,
ને આપું જોને નિર્મળ જ્ઞાન રે,
જનમવા મરવાનું તમારું મટાડીને
ધરાવું અવિનાશીનું ધ્યાન રે ... પરિપૂર્ણ.

નામરૂપને મિથ્યા જાણો ને
મેલી દેજો મનની તાણાવાણ રે,
આવો બેસો એકાંતમાં ને તમને,
પદ આપું નિર્વાણ રે ... પરિપૂર્ણ.

સદા રહો સતસંગમાં ને
કરો અગમની ઓળખાણ રે,
નુરત સુરતથી નિજ નામ પકડીને
જેથી થાય હરિની જાણ રે ... પરિપૂર્ણ.

મેલ ટળે ને વાસના ગળે,
ન કરો પુરણનો અભિયાસ રે,
ગંગા રે સતી એમ બોલિયાં,
થાય મૂળ પ્રકૃતિનો નાશ રે ... પરિપૂર્ણ.

Ganga Sati says: “I will bequeath to you true knowledge herewith.  Let go of our beliefs in births and deaths, and strive to attain the Absolute Truth – that which is beyond life and death.  Do not associate yourself with this body, your name and the thought processes of the mind. Seek solitude and immerse yourself in satsang.  Strive to know your Atma – which is the absolute truth.  Know your Atma –which is timeless.  This striving will help you rid yourself of negative qualities."

Pujya Bhaishree elaborated further.  He highlighted the immense benefits that will accrue from consistent satsang. This was a fail proof way overcoming one’s attachment to this transient, material world and walk on the path of spirituality. 

• Until he reaches his goal (the Atma), the mumukshu should seek refuge of an enlightened Master and immerse himself in satsang.
• This satsang will help him overcome his bad qualities and inculcate purity
• Every mumukshu should aim to be consistent and single-minded in his pursuit of purity.
• Sansaar-bhaav has ensured that we are constantly taking new births and dying new deaths.
• Pujya Bhaishree added that only the followers of a true Guru can understand the underlying, deep meaning of the last part of the above composition.  

Swadhyay was followed by skits and dance performances, by the mumukshus, highlighting all that they hadlearned; a cake-cutting ceremony and dinner.

IVY Swadhyay - Ayambil Oli

The auspicious ‘Ayambil Oli’ also called ‘Navpad oli’ had just ended on 11th April; so, in this IVY swadhaya, Pujya Minalben shed light on the history and importance of this festival and its value in a true seeker’s life.

Observed twice a year, Aymbil Oli involves special fasting in which a person eats one meal a day consisting of boiled grains with no spices, seasoning, oil or greens.  Eating fruits, vegetables, milk or yogurt is also forbidden for 9 days.  Special prayers are offered to the 9 auspicious pillars of Jainism - Arihant, Siddh, Acharya, Upadhya and Sadhu along with Gnaan, Darshan, Charitra, Tap.

Minalben highlighted the importance of Ayambil Oli through the inspiring story of King Shripal and his wife Mayna Sundri.

During the time of 20th Tirthankara Munisuvarat Swami, who lived approximately 1.1 million years ago, King Singhrath ruled over Champa-nagar.  A son was borne to him by queen, Kamalprabha.  The young prince was named Shripal.

King Singhrath’s brother Ajitsen was an ambitious man who was waiting for an opportunity to usurp the throne. On the death of King Singhrath,  Ajitsen conspired to get rid of the 5-year old crown prince, Shripal.  Anticipating his evil intent, Queen Kamalprabha fled into the jungle with her infant son.  Fearing for their lives, the queen hid her son among a group of 700 lepers and escaped from that place to save her life.

Unaware about his true identity and growing up with the lepers, the young prince (now named Umar Rana) contracted leprosy, but since he grew up to be an intelligent young man with exceptional leadership qualities, he was named leader of this group.  Under his leadership the troupe travelled place to place and one day arrived in Ujjayini city, which was the capital of Malwa region.

The king of Ujjayini was Prajapal and his queen Roopsundri. They had two beautiful, intelligent and skillful daughters – Sur Sundri and Mayna Sundri, whom they loved equally.

Deciding to test his daughters, the King asked them: “By whose favor, do you enjoy all these amenities, skills and luxuries?”

The elder daughter, Sur Sundari replied, “Father, it is because of your generosity and care, that I have acquired all these amenities, skills and luxuries.” Extremely pleased by her answer, King rewarded her appropriately.

Expecting a similar response from his younger daughter Mayna Sundari, King eagerly waited for her to answer. Mayna replied: “With all due respect and gratitude to you father, everything that I have acquired today, is the merit of my own past karma”.

While Sur Sundri’s reply was not a lie, but Mayna Sundri’s perspective was indeed the Truth; a truth that germinated from her spiritual inclinations and reflected her philosophical beliefs.

Exasperated by this unexpected reply, King decided to teach Mayna Sundri a lesson. He ordered his men to find the ugliest man in the city so he could get his daughter married to him. The soldiers spotted Umar Rana (infected by leprosy), who was in the city at that time and presented him to the king.

To spite the supposed insolence of his younger daughter, the King instantly got Mayna married to leper Umar Rana, and immediately sent them away. On the other hand, the king looked for a suitable match for Sur Sundari and got her married to Prince Aridaman of Shankhapuri.

Mayna was a deeply religious and elevated soul. She accepted her fate and the leper as her husband and took good care of him. Being a devout lady, she would visit temples and participate in sermons and discourses given by monks.

One day Mayna Sundari and her husband went to see Jain Acharya Munichandra who was a well-known scholar.  On learning about his leprosy, the monk advised both of them to do penance through fasting and worshipping of the sacred Siddhchakra for four and half years.

At the end of four and half years, Umar Rana (Shripal) was miraculously cured of his disease and now resembled his real, handsome self. Feeling happy and blessed both Mayna Sundari and Umar Rana continued fasting during Ayambil (twice every year).

Shripal now embarked on a mission to reclaim what rightfully belonged to him, which was the throne of Champa Nagar.  On achieving hisgoals, Shripal happily passed the rest of his life as King of Champa-nagar.

Siddhchakra, Navpad is a popular yantra or mandala (mystical diagram) used for worship in Jainism. Navapad, includes 5 supreme beings, having 108 virtues in all, and 4 right virtues/Gunas.

Panch Parmesthi:

Arihant: Ari means Enemy and Hant means destroyer. Thus, prayingto the Arihants means praying to the one who has conquered his inner enemies such as anger, greed, ego, and deceit and lives in perfect equilibrium. Out of 108 virtues, Arihant pad has 12 attributes.

Siddh, the liberated soul, without a physical form, also called the Vitraga, has 8 attributes.

Acharya, the spiritual master, first among all the saints, teaches the Holy Scripture through self-practice and has 36 attributes.

Upadhya, spiritual teacher, second among the Guru Tatva, is one with knowledge and teaches in absence of Acharya. Upadhya pad has 25 attributes.

Sadhu, the monk, is third among the Guru Tatva, who has left their worldly belongings and observes 5 Mahavrat and has 27 attributes.

Pillars of Jainism:

Gnaan – Darshan – Charitra – Tap: Right Knowledge – Right Faith - Right Conduct – Right Penance

Right Faith: It is to cultivate right and utmost faith in the Trinity -SatDev, SatDharma and SatGuru.  Our goal is to be happy in all given circumstances. The right approach is to have faith in the Trinity and adopt one of the following ways to be happy – Be content, Become a witness, Rise above the situation, Make amends in the thinking – Adjust oneself instead of trying to change the situation.
Right Knowledge: I am not the body; but the soul inside the body is my true self.
Right Conduct: Being truthful, adopting non-violence, no stealing and being content
Right Penance: There are different types of penance. One done for the right reason to gain right knowledge, get rid of Karmas is the right penance. Observing chauvihar, doing ekashna, upvaas etc are modes of penance. The ultimate penance is ‘iccha nirodh’ – getting rid of all desires.

Thus, we bow down to 5 supreme spiritual souls and resolve to win over our inner enemies and scale spiritual heights.