We celebrate Param Pujya Bhaishree's divinity through the wonder of his virtues. Each month a different writer has captured the inspirations drawn from Bhaishree's life that shed light on these beautiful virtues and help us recognise his inner being.
This month we explore Param Pujya Bhaishree's virtue of Meticulousness.
Meticulousness
“Conscience is the ripe fruit of the strictest discipline.”
"When did you arrive? Have you been standing here for long?" Param Pujya Bhaishree asked, dragging himself out of the work that he was engrossed in.
"Maybe about 5 minutes or so," I replied, feeling a trifle embarrassed that I had disturbed Bhaishree from his work, that he was so diligently performing.
"Sorry, I just did not notice," Bhaishree said apologetically, putting aside the work that he was doing, and involving himself in a conversation with me.
This was my maiden experience of observing Bhaishree meticulously perform his day-to-day tasks. It was like a poetry-in-motion. He was so painstakingly precise about every detail, even the trivial ones, and his concentration was immaculate. I fondly remember those 5 long minutes of silence. Observing Bhaishree was a world-class lesson in meticulousness. It was mesmerising just to watch this beautiful poetry unfold in front of my eyes.
That day, I observed Bhaishree writing his daily diary. Everything was jotted-down to the minutest details with neatly tabulated specifics of every event, it was literally an encyclopedia in the making! It was a treat to peek into Bhaishree's diary - his attention to details and systematic manner of writing were just mind-boggling.
Aristotle once said, "We are what we repeatedly do. Excellence, then, is not an act, but a habit." As such, Bhaishree has attained excellence in so many areas through his virtue of meticulousness, i.e. keeping cognizant attention to details, remaining engrossed in the present, and making this a habit.
The fruits of meticulousness
As I spend more time under Bhaishree's divine shelter, I know for a fact that attaining excellence at everything has become a casual habit for him. His actions have taught me that, by developing the virtue of meticulousness within me, i.e. through industriously focusing on the task presently at hand:
- Avenues for new karmas getting attracted towards my soul would get blocked (termed as aashrav bhaav);
- I would remain in a blissful state through which my soul would not attract additional karmas (termed as samvar bhaav); and
- By continuously remaining in good or pure thoughts and deeds, karmas that I have already attached to my soul would eventually be detached and removed (termed as nirjaraa bhaav).
Thus, by remaining mindfully immersed in the present, I would tend to knowledgeably disregard the past and the future, and, moreover, the likes (termed as raag) and dislikes (termed as dwesh) associated with them, achieving a blissful state of equanimity (termed as sambhaav). This practice, the control of the mind, would elevate my focus and concentration, and benefit me in achieving rapid progress on the spiritual path - and all this through the art of meticulousness.
Meetings
They way in which Bhaishree conducts meetings, both formal and informal, is something to behold. He hardly speaks, and instead listens intently. He may speak for only 5% of the conversation but he 'connects' through his listening and one definitely gets the answers from the 'teacher of few valuable words.' His focus is always on new ideas or possibilities that lead to better options and opportunities. He never lets distractions cloud his objectives and ultimate goals.
Bhaishree's phone calls are always brief and to-the-point, with an identical tone and expression, yet filled with love, irrespective of the topic or caller. Equanimity personified, always.
Punctuality
Bhaishree is always punctual for events. Before leaving for an engagement he will always call the person-in-charge of the event to inquire about the time he should arrive, making that person feel totally at ease. He is always patient, even if he reaches the venue and the hosts are not ready.
A Referenced and Cataglogued Library
Bhaishree's personal books are adorned with lots of highlighting, notes, labelling, and cross-referencing of stories and anecdotes. These are created with intense study, hard-work and diligence, and their purpose is for delivering perfect shibirs or meditation retreats. Whether it is shibir-related material or the Kutir library, topic-specific archives are created, catalogued, packed and neatly placed on numbered shelves. Everything is always easily and readily available for future reference and use. Every detail is on top of his head - he does not miss or forget a thing, forever! None of the material will be seen lying around stray, ever.
Correspondence
It is amazing to see how correspondence envelopes are neatly cut-open with a paper knife, postage stamps are neatly removed and placed in country-specific stamp folders, mumukshus' addresses are jotted-down in his address diary, responses are diligently drafted using references from various books such as Vachnamrutji, reply envelopes are addressed, neatly sealed with a glue stick and promptly mailed to mumukshus. Bhaishree invariably replies with a formal thank you note, or another greeting as appropriate (through a letter or an e-mail). No communication ever goes unattended, however insignificant it might seem to the common eye.
Donations
Mumukshus donation initiatives are always appreciated, and Bhaishree always asks the donor as to how he or she would like the donation to be utilised (i.e. for which humanitarian activity), and requests the donor to make the donation at the Ashram office with their own hands and obtain an official receipt for the same. He often personally follows-up to ensure that the donor has been provided with the receipt for his or her donation.
Gifts
When a mumukshu gives a gift: the wrapping paper is carefully opened (without tearing/ripping and is always reused), plastic bags are folded and stored for reuse, gift and chocolate boxes are carefully opened (without tearing or ripping and are always reused for packing other items), decoration materials are stored for future use. The mumukshu's name label is attached to the gift which is then preserved for further apt use. I have hardly seen Bhaishree use any of the gifts that he receives - they are always given away.
Interactions with Ashram staff
Bhaishree always exchanges words, gestures and smiles of appreciation and encouragement with ashram staff and workers. He will ask after their health conditions and their family members with true concern and willingness to help. It is just amazing how Bhaishree remembers the names and scenarios of so many people, many of whom are not even in day-to-day contact with him.
Bhaishree's organisation
Whether it is Bhaishree's room, clothes, or footwear, each item is always in its designated place, nothing will ever be seen lying around haphazardly. His daily wear, formal and special occasion clothes are individually stacked in neat piles, the special occasion clothes being packed in plastic pouches. The clothes used for a part of a day are neatly hung on hangers (for reuse - no unnecessary washing). Neatly stacked undergarments, towels, napkins and handkerchiefs are kept on their precise shelf. Daily chappals are placed on a designated floor-rug, with all other footwear (formal shoes, sports/walking shoes, spare chappals) stored in the bathroom cabinet. After use footwear is immediately placed back in their designated locations after being aired out. Stationery items are placed in their designated drawers, and his mobile phone placed in its designated cradle. The blank backside of all papers are always used for rough note-pads. No paper or stationery is ever wasted. Bhaishree has a clear count of each and every item.
It may sound trivial, but the way Bhaishree folds his napkin is my personal favourite! The first fold is placed along the length of the napkin, followed by one more fold along the length, and then the breadth is folded in three equal parts - all edges have to precisely meet each time. Bhaishree will never hand-over a napkin to anybody unless it is folded personally by him, precisely, as above - what diligence!
Every interaction with Param Pujya Bhaishree, however small, leaves such a deeply positive impression on us and teaches us profound lessons of lifetimes. It is impossible not to fall in love (sorry, rise in love!!!) with Param Pujya Bhaishree.
ચોકસાઈ
“અંતરાત્મા, એ કડક શિસ્તનું પાકેલું ફળ છે.”
"તમે ક્યારે આવ્યા? શું તમે અહીં ઘણાં લાંબા સમયથી ઊભા છો?" પોતાના કામમાં, જેમાં તેઓ ઓતપ્રોત હતા, તેમાંથી પોતાની જાતને બહાર ખેંચીને પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીએ પ્રેમથી પૂછ્યું.
“લગભગ પાંચેક મિનિટ થઇ હશે,” મેં જવાબ આપ્યો, પરંતુ મારા મનમાં પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીની એકાગ્રતામાં વિક્ષેપ પાડવાનો ખુબ જ રંજ હતો.
"માફ કરશો, મારું ધ્યાન નહોતું," પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીએ કહયું, અને પોતે જે કામ કરતા હતા તેને બાજુમાં મૂકીને મારી સાથે વાતચીતમાં પરોવાયા.
પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી રોજીંદુ કામ કરતા હોય તેનું આટલું કરીબી નિરીક્ષણ કરવાનો મારા જીવનનો આ પહેલવહેલો લ્હાવો હતો - જાણે કે “ગતિશીલ કવિતા” ન હોય! મેં નિહાળ્યું કે તેઓ સૂક્ષ્મ વિગતો વિશે તો ચોક્કસ હતા જ, પરંતુ તેઓ બીજી સામાન્ય બાબતો વિશે પણ તેટલા જ ચોક્કસ હતા, અને તેઓની એકાગ્રતા અત્યંત અણિશુદ્ધ હતી. પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીને નિહાળવાની તે મૌન પાંચ મિનિટો મારા જીવનની ખુબ જ યાદગાર પળો છે, અને મારે માટે તે “વિશ્વ કક્ષાનો” ખંતનો પાઠ બની ગઈ છે. મારી દ્રષ્ટિ સમક્ષ આ સુંદર ગતિશીલ કવિતાની એક એક પંક્તિઓ ઉઘડતી જોવાનો રોમાંચ અદ્ભૂત હતો.
મેં તે દિવસે પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીને પોતાની રોજનીશી ડાયરી લખતા નિહાળ્યા - સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ વિગતો તેમાં ટંકાઈ રહી હતી - દિવસ દરમિયાનના દરેક પ્રસંગો વ્યવસ્થિત રીતે કોષ્ટકોમાં લખાઈ રહ્યા હતા - જાણે કોઈ અદ્ભૂત જ્ઞાનકોષનું નિર્માણ ન ચાલતું હોય! ભાઈશ્રીની ડાયરીમાં નજર નાખવાનો લ્હાવો અનેરો જ હતો - તેઓની લખવાની વ્યવસ્થિત પદ્ધતિ અને સૂક્ષ્મ વિગતો ટાંકવાની ચોક્કસાઈ ભલભલાને આષ્ચર્યચકિત કરી દે તેવા હતા. હું તો હતપ્રભ રહી ગયો - ભાઈશ્રી ના પ્રેમમાં પડી ગયો.
એરિસ્ટોટલે કહ્યું હતું કે, "આપણે જે વારંવાર કરીએ, તે જ આપણી ખરી ઓળખાણ. તેના પછી, શ્રેષ્ઠતા હાંસલ કરવા માટે પ્રયત્નો કરવા પડતા નથી, પરંતુ તે એક સહજ આદત જ બની જાય છે." એ મુજબ, એ તો દેખીતું જ છે કે, પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીએ પોતાના ખંતના સદ્દગુણ મારફતે બધા જ કાર્યોમાં સહજ રીતે શ્રેષ્ઠતા પ્રાપ્ત કરી છે. ખંત એટલે - સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ વિગતો પ્રત્યે જ્ઞાનાત્મક ધ્યાન રાખવું, આત્માના ઉપયોગને હાજર પળમાં જ સૂલિખિત રાખવો; અને આને જ આદત બનાવી દેવી.
હું જેમ જેમ પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીની દિવ્ય નિશ્રામાં વધારેને વધારે સમય ગાળું છું, તેમ તેમ મને પાક્કી ખાત્રી થઇ ગઈ છે કે, દરેક બાબતમાં શ્રેષ્ટતા હાંસલ કરવી તે ભાઈશ્રીની સહજ આદત બની ગઈ છે. તેઓની સુસંગત ક્રિયાઓએ મને શીખવ્યું છે કે, મારામાં ખંતનો ગુણ કેળવવાથી, એટલે કે, વર્તમાનમાં કરાતી ક્રિયા પર અતૂટ એકાગ્રતા કેળવવાથી:
મારા આત્મા તરફ નવા કર્મો આકર્ષાવાના દ્વારો બંધ થઈ જશે (જેને આશ્રવના દ્વાર કહેવાય);
- હું એવી સુખાવહ અવસ્થામાં રહી શકીશ, જેથી મારા આત્મા તરફ નવા કર્મો નહીં આકર્ષાય (જેને સંવર કહેવાય);
- નિરંતર શુભ/શુદ્ધ વિચારો/કર્મોમાં રહેવાથી મારા આત્મા પર ચોંટેલા કર્મો ઉત્તરોત્તર ખરી જશે (જેને નિર્જરા કહેવાય); અને
- પરિણામે, હું, પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીએ દર્શાવેલા, અધ્યાત્મ માર્ગ પર ઝડપી પ્રગતિ સાધી શકીશ.
એટલે કે, વર્તમાનકાળમાં કરાતી ક્રિયામાં તલ્લિન રહેવાથી, ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળની, અને તેની સાથે સંડોવાયેલા ગમા (જેને રાગ કહેવાય) અને અણગમાની (જેને દ્વેષ કહેવાય), હું જ્ઞાનપૂર્વક અવગણના કરી શકીશ, અને પરિણામે સમભાવની સુખાવહ અવસ્થામાં રહી શકીશ. આ મુજબ મારા મન ઉપર કાબુ મેળવવાની આ પદ્ધતિથી મારી ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની ક્ષમતા અને એકાગ્રતા ઘણા જ વધતા જશે. આથી મને વ્યવહારિક જીવનમાં તો ફાયદો થશે જ, પણ તેનાથી થતા આધ્યાત્મિક ફાયદાની તો શું વાત કરાય? - અને, આ બધું, ફક્ત ખંતિલા બનવાથી! કેટલું સુલભ!
પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીનો ઝળહળતો ખંત સદ્દગુણ દર્શાવતા અનેક પ્રસંગોનો હું સાક્ષી બન્યો છું. તેના સંદર્ભમાં, મેં મારા મનગમતા થોડા પ્રસંગો નીચે ટૂંકમાં ટપકાવ્યા છે:
પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી કોઈ બેઠકનું સંચાલન કરતા હોય તેનું વિશ્લેષણ આ મુજબ છે - ભાઈશ્રી ઘણું જ ઓછું બોલે (લગભગ માત્ર 5%), પણ ઉત્સુકતાપૂર્વક વધારે સાંભળે (લગભગ 95%). ભાઈશ્રી પોતાના સાંભળવાથીજ સામેની વ્યક્તિ સાથે આંતરિક જોડાણ જોડે, અને આ તદ્દન ઓછું, પણ મૂલ્યવાન શબ્દો, બોલનારા સત્પુરુષ પાસેથી સૌને પોતાના જવાબ જરૂરથી મળી જ રહે. તેમનું ધ્યાન હંમેશા નવા વિચારો અને નવી શક્યતાઓ તરફ જ હોય, જેથી ચઢિયાતી તકોનું નિર્માણ થઈ શકે. બેઠકના ધ્યેયથી દૂર લઇ જતી કોઈ પણ બાબત તરફ તેઓનું ધ્યાન કદી પણ ન દોરાય.
પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીની ફોન પરની વાતો એકદમ ટૂંકી અને મુદ્દાલક્ષી જ હોય. ભલે કોઈ પણ વિષય ચર્ચાતો હોય કે સામેની બાજુ કોઈ પણ વ્યક્તિ હોય, તેઓની બોલવાની છટા અને તેઓના હાવભાવ હંમેશા એક સમાન જ હોય. ઝળહળતો સમભાવ - અચૂક અને હંમેશ!
પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી દરેક બાબતમાં હંમેશા સમયસર જ હોય. ખુબીની વાત તો એ છે કે - ભાઈશ્રી કોઈપણ પ્રસંગ માટે નીકળે તે પહેલા તેઓ જેનો પ્રસંગ હોય તેને ફોન કરીને પોતે કેટલા વાગે પહોંચે તે અવશ્ય પુછી લે, જેથી સામેવાળી વ્યક્તિ નિરાંતનો શ્વાસ લઇ શકે. ઘણીવાર તો મેં જોયું છે કે ભાઈશ્રી પ્રસંગના સ્થળે પહોંચી ગયા હોય અને સામેવાળી વ્યક્તિ તૈયાર ન હોય તો પણ ભાઈશ્રી શાંતિથી રાહ જુએ અને જરાક પણ અણગમો ન દર્શાવે.
પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીના સ્વાધ્યાયના પુસ્તકોમાં બહુ જ મહેનત અને ખંતથી તૈયાર કરેલી ઘણી બધી નોટસ, રેખાંકિત કરેલા વાક્યો, સંદર્ભી વાર્તાઓની યાદીઓ, વિશેષ ટિપ્પણીઓ, ઇત્યાદિ હોય જ, જેથી કે તેઓ સાધકોને અચૂક સંપૂર્ણ અને સચોટ સ્વાધ્યાયો અને શિબિરો કરાવી શકે. સ્વાધ્યાય અને શિબિરલક્ષી પુસ્તકો વ્યવસ્થિત સૂચિબદ્ધ રીતે તેમના કુટીરના વ્યક્તિગત પુસ્તકાલયમાં ક્રમાંકિત કબાટોમાં ગોઠવ્યા હોય. હજી સુધી એવું કોઈ વખત બન્યું નથી કે કોઈ પુસ્તક જોઈતું હોય અને ન મળ્યું હોય! સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ વાતો ભાઈશ્રીના મગજમાં હોય - તેઓ કોઈ દિવસ કશું ભૂલ્યા કે ચુક્યા હોય એવું મને યાદ નથી. કોઈપણ વસ્તુ આમતેમ રખડતી હોય, એવું કદી બને જ નહીં.
મુમુક્ષુઓના પત્રોના પરબિડીયા અત્યંત સુઘડતાથી અને સાવચેતીથી પેપર કાપવાના ચાકુ વડે ઉઘાડાય, ટપાલની ટિકિટો પણ સુઘડતાથી ફાટ્યા વગર કઢાય અને દેશ-વિશિષ્ટ ફોલ્ડરોમાં સંગ્રહિત કરાય, મુમુક્ષુઓના સરનામા તરત જ ડાયરીમાં ટપકાવાય, શ્રી વચનામૃતજી, ઇત્યાદિ પુસ્તકોના સંદર્ભ લઈને પત્રોના જવાબો ખુબ જ ખંતથી તૈયાર કરાય, જવાબના પરબિડીયા પર મુમુક્ષુઓના સરનામા સુંદર અક્ષરોમાં લખાય, પરબિડીયા ગુંદરથી સુઘડ રીતે ચોંટાડાય, અને પત્રો ત્વરાથી પોસ્ટ કરાય - અચૂક અને હંમેશ - જોનાર તો આશ્ચર્યચકિત થઇ જાય. ભાઈશ્રી દરેક પત્રવ્યવ્હારનો જવાબ અચૂક આપે જ - ક્યારેક માત્ર આભાર પત્ર, તો ક્યારેક વિગતવાર ઔપચારિક પત્ર, તો ક્યારેક શુભેચ્છાઓ; પત્ર દ્વારા કે ઈ-મૈલ દ્વારા - કોઈ પણ પત્રનો જવાબ ભાઈશ્રીએ ન આપ્યો હોય તેવું ન બને.
મુમુક્ષુઓએ આપેલા દાનની ભાઈશ્રી ખુબ જ કદર કરે અને દાતાઓને તે પુણ્ય કરવા બદ્દલ હંમેશા બિરદાવે. મુમુક્ષુને પોતાનું દાન કયા શુભ કાર્યમાં (એટલે કે સંસ્થાની કઈ માનવતાવાદી પ્રવૃત્તિમાં) વાપરવું છે તે ભાઈશ્રી દાતાને જ પૂછે, અને પોતાના દાનની રસીદ આશ્રમની ઓફિસમાં જઈને પોતે જ બનાવડાવી લે તેવી ભલામણ કરે. ઘણીવાર તો દાતાઓને પોતાના દાનની રસીદ મળી ગઈ કે નહિ તેનું ભાઈશ્રી પોતે જ અનુવર્તન કરે. શું ગજબનો ખંત? વાહ!
મુમુક્ષુઓએ આપેલી ભેટોને લપેટવાના કાગળો ખુબ જ સાવચેતીથી ફાટ્યા વગર ખોલાય (અને તે કાગળો હંમશા ફરી વપરાય જ), ભેટોની પ્લાસ્ટિકની કોથળીઓ સચવાય (અને તે હંમશા ફરી વપરાય જ), ભેટોના અને ચોકલૅટોના ડબ્બા ખુબ જ સાવચેતીથી ફાટ્યા વગર ખોલાય (અને તે હંમશા ફરી બીજી વસ્તુઓ બાંધવા માટે વપરાય જ), ભેટોના શણગારનો સામાન પણ ખુબ સાચવીને રખાય (જેથી કે તે ફરી વાપરી શકાય), ભેટો પર આપનાર મુમુક્ષુનું નામ લખાઈ જાય અને બધી ભેટો ભવિષ્યના વપરાશ માટે સંભાળીને રખાઈ જાય. પોતાને મળેલી ભેટો ભાઈશ્રીએ પોતે વાપરી હોય તેવું મેં ઘણી ઓછી વખત જોયું છે - ભેટો હંમેશા બીજાને જ અપાઈ જાય.
પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી હંમેશા પોતાના શબ્દો, હાવભાવ કે સ્મિત દ્વારા આશ્રમના કર્મચારીઓની અને કાર્યકરોની પ્રશંસા કરે જ અને પ્રોત્સાહન આપે જ. તેઓના કુટુંબીજનોની તબિયતનો અહેવાલ ભાઈશ્રી પૂછ્યા વગર ન રહે, અને જરૂરતી મદદ પણ આપે જ. મને તો ઘણી વાર તાજ્જુબ લાગે કે ભાઈશ્રીને આટલા બધા લોકો, જેઓ ભાઈશ્રીના દરરોજના સંપર્કમાં પણ નથી, તેઓના નામો અને તે ઉપરાંત તેઓના રોજિંદા અહેવાલની યાદગીરી કેવી રીતે રહે છે? તેઓની કરુણા અત્યંત હૃદયસ્પર્શી છે - આંખોમાં આંસુ લાવી દે!
ભલે એ પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીનો રૂમ હોય, કે તેમના કપડાં હોય, કે તેમના પગરખાં હોય, કે બીજુ કાંઈ પણ હોય; દરેક વસ્તુ પોતપોતાની નિયુક્ત જગ્યાએ જ હોય - કોઈ પણ વસ્તુ કદી પણ લઘરવઘર રીતે પડી ન હોય. રોજિંદા કપડાં, ઔપચારિક પ્રસંગોના કપડાં, ખાસ પ્રસંગોના કપડાં, ઘડી કરીને સુઘડ રીતે પોતપોતાના ઢગલાઓમાં કબાટમાં મુક્યા હોય - ખાસ પ્રસંગોના કપડાં વ્યવસ્થિત રીતે પ્લાસ્ટિકના પૅકેટમાં રખાયા હોય જેથી તેને ધૂળ ન લાગે, ઓછા સમય માટે વપરાયેલા કપડાં વ્યવસ્થિત રીતે ટાંગીને બાથરૂમના દરવાજા પાછળ રાખ્યા હોય (જેથી ફરીથી વપરાય - ખોટા ધોવા ન પડે), ટુવાલો, જાંગિયા/ગંજી, રૂમાલો, ઇત્યાદિ સુઘડતાથી પોતપોતાના ઢગલાઓમાં બાથરૂમના કબાટમાં રાખ્યા હોય. રોજિંદા ચંપલ પોતાના નિયુક્ત જમીન-પાથરણા પર જ કાઢ્યા હોય, બાકીના બધા પગરખા (ઔપચારિક પ્રસંગોના બૂટ, ચાલવાના બૂટ, વધારાના બૂટ-ચંપલ) બાથરૂમના કબાટમાં પ્લાસ્ટિકની કોથળીઓમાં સુઘડ રીતે રાખ્યા હોય, વપરાશ પછી તરત જ પગરખા ચોખ્ખા કરીને પોતપોતાની નિર્ધારિત જગ્યાએ મુકાઈ ગયા જ હોય. બધી જ લેખન સામગ્રીઓ પણ નિર્ધારિત ખાનાઓમાં મુકાઈ જાય, અને મોબાઇલ ફોન પણ પોતાના લાકડાના નાના પારણાંમાં ગોઠવાઈ જાય. કાગળોની કોરી બાજુ રફ-પેડ તરીકે વપરાય - કોઈ પણ લેખન સામગ્રીનો કે કાગળનો બગાડ ન જ થાય. ભાઈશ્રીને દરેકે દરેક વસ્તુની પાક્કી ગણત્રી હોય જ. હજી સુધી એવું કોઈ વખત બન્યું નથી કે કોઈ વસ્તુ જોઈતી હોય અને ન મળી હોય!
આ છેલ્લી બાબત કદાચ કોઈને તદ્દન સાધારણ લાગે, પણ મારે મન તે સૌથી મનગમતી છે! તે છે પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીની તેમના નેપકીનની ગડી કરવાની પદ્ધતિ - હરહંમેશ અને અચૂક! નેપકીનની લંબાઈ પર પહેલી ગડી, પાછી નેપકીનની લંબાઈ પર બીજી ઘડી અને છેલ્લે નેપકીનની પહોળાઈ પર ત્રણ સમાન ભાગમાં ગડીઓ - નેપકીનના બધા ખૂણાઓ ચોક્કસ રીતે મળવા જ જોઈએ - દર વખતે! નેપકીન આ રીતે ગડી કર્યા વગર ભાઈશ્રી કોઈને સુપ્રત ન કરે - શું ખંત, શી સુસંગતા - વાહ!
પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી પાસેથી ખંત સદ્દગુણ શીખીને, તેઓ જેવા જ થવું, તે મારા જીવનનો ધ્યેય બની ગયો છે. ભાઈશ્રી સાથેની દરેક ક્રિયાપ્રતિક્રિયા આપણા ઉપર એક ઉંડી સકારાત્મક છાપ છોડી જાય છે અને આપણને ભવોભવના ગહન પાઠ શીખવે છે.
પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી સાથે ન પ્રેમમાં પડવું (માફ કરજો, પ્રેમમાં ઉઠવું!!!) તે બિલકુલ અશક્ય જ છે.
Moments of Insight: Meticulousness
“Discipline is based on pride, on meticulous attention to details, and on mutual respect and confidence. Discipline must be a habit so ingrained that it is stronger than the excitement of the goal or the fear of failure.”
"Bhaishree, we need to pack," I reminded Param Pujya Bhaishree (Bhaishree), at about 3:50pm.
"Yes, we will soon do that," Bhaishree very calmly replied, and continued looking through Vachanamrutji, preparing for his 4:00pm swadhyay and sipping his afternoon tea.
Bhaishree was to depart from Sayla at about 5:30pm to go to Mumbai via a flight from Rajkot, and then, he was to leave for the Dharamayatra to UK the very next day early morning from Mumbai.
This was my maiden experience of helping Bhaishree pack for an extended overseas trip. There was so much happening, and he was so relaxed! 'How?' It just beat me!
"Okay," I said, pretending to remain calm. Deep down, I was wondering, 'Bhaishree will return back from the swadhyay at about 5:15pm and how will we manage to complete his entire packing in just 5-10 minutes!' My anxiety level was on the rise - there was so much to think about and pack for the 12-days’ Dharmayatra; clothes, warm clothes, winter jacket, swadhyay books, medicines, gifts, footwear, etc. etc.
Bhaishree delivered the 4:00pm swadhyay in his calm and cool "signature style," and I could hardly comprehended what Bhaishree said during the swadhyay, continuously thinking about the packing to be done and how the time was getting tighter and tighter for the flight. 'Why does he need to deliver this last swadhyay, when he has to leave and the time is so tight? He can surely ask any Brahmanishth to do that,' I kept questioning and wondering - understanding the unconditional love and overflowing compassion of a true Sadgurudev for his disciples was just beyond me.
Bhaishree compassionately completed his swadhyay at about 5:15pm and stepped out of the Kalyan Hall. "Bhaishree, we have to pack," I once again sternly reminded Bhaishree. I just could not resist my affirmation, and he just sweetly smiled back. I think he sensed the frustration in my tone, that I was forcibly attempting to camouflage. Along the way from Kalyan Hall to Kutir, several mumuxus stopped Bhaishree in his way to get his blessings, and every stop he was patiently making, my anxiety was just shooting through the roof.
We reached the Kutir at about 5:25pm. "Can you pull out my suitcase and the hand bag, and can you check whether Vijaybhai has brought the car to the Kutir entrance?" Bhaishree requested. 'Will we ever make it? Flight will definitely be missed today,' was still my concern.
I promptly removed Bhaishree's suitcase and hand bag from the cupboard, and hurriedly opened them to start packing. I just could not believe my eyes with what I saw - both bags were almost packed and ready to go! Just then, Bhaishree handed me a bunch of files and a plastic pouch with his medicines, and asked me to put them in the handbag. He also handed me a comprehensive list of all the contents of both his bags! He locked his cupboard and put the keys in his handbag, changed his clothes, wore his shoes, and said, "we are ready, let's go." It was only 5:28pm: I know for sure, since I checked my watch.
He was indeed ready - Bhaishree is always ready! Just then, it dawned on me that during the previous five days of the Ekant Maun Aradhana Shibir, I had seen Bhaishree on-and-off put stuff away either in his suitcase or in his hand bag - as such, he had been continuously and meticulously packing, and also simultaneously preparing a comprehensive list of all the items! He had also prepared a set of files that he would be carrying with him, and had put them aside on the side-table. He had also prepared a clearly-counted set of daily medicines, and systematically packed them in a plastic pouch. These were the last items to be put away in his hand bag - everything was on top of Bhaishree's head and nothing would get missed-out.
I thought, 'What I would have taken a minimum of half-to-one-hour to pack, Bhaishree did it in minutes, sorry, literally in seconds! No last-minute stress or anxiety. No extra effort. How thoughtful? How meticulous?'
That day, I understood the true meaning of Gary Ryan Blair's words that "Discipline must be a habit so ingrained that it is stronger than the excitement of the goal or the fear of failure." Bhaishree is a living proof of these words - every time, without fail.
After the above-narrated instance, I have personally witnessed numerous such 'packing for an extended overseas trip' occasions with Bhaishree, and, believe me, they were all identical. I, sometimes, still do get anxious, but, Bhaishree never does! I truly feel that - that ubiquitous peace on Bhaishree's face emerges directly from his shining virtue of meticulousness - he is always planned and prepared!
By spending precious moments in Bhaishree's divine second-to-none shelter, I have gradually come to understand that, being meticulous eliminates unwarranted anxiety and associated fears. It tends to make one efficient and focused towards the goal, rather than wasting precious time mulling over irrelevant options that would otherwise clutter the mind. No wonder Bhaishree is always razor-sharp decisive.
As Param Krupaludev Shrimad Rajchandraji has quoted in one of his poems - "Greed and mulling over irrelevant options has created this entire worldly life; only remaining inwardly-focused will allow one to achieve salvation." As above, being meticulous, allows one to remain alert in the present and equanimous, and thus would be one of the practical ways of rapidly progressing along the spiritual path towards salvation.
Meticulousness: What an amazing virtue to cultivate in ourselves for our spiritual progress, under the divine shelter of our Sadgurudev Bhaishree, learning from the Master himself. Wow!!!
“શિસ્તતા, તે, ગર્વ, સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ વિગતો ઉપર રખાતા ધ્યાન, અને અરસપરસના આદર અને વિશ્વાસ પર અવલંબિત છે. શિસ્તતા એવી આંતરિક આદત થઇ જવી જોઈએ કે તે લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કર્યાની ખુશી કે નિષ્ફળતાના ડરથી પણ ખુબ જ વધારે મજબૂત હોય.”
“ભાઈશ્રી, આપણે સામાન બાંધવાનો છે,” લગભગ બપોરે ત્રણને પચાસના સુમારે મેં પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીને યાદ દેવડાવ્યું.
“હા, આપણે થોડી જ વારમાં સામાન બાંધી દઈશું,” બપોરની ચાહનો સબડકો મારતા, ભાઈશ્રીએ ખુબ જ શાંતિથી જવાબ આપ્યો, અને વચનામૃતજીમાંથી બપોરના ચાર વાગ્યાના સ્વાધ્યાયની તૈયારી ચાલુ રાખી.
ભાઈશ્રી તે દિવસે સાંજે સાડા પાંચ વાગે, રાજકોટથી વિમાનમાં મુંબઈ જવા આશ્રમથી રવાના થવાના હતા, અને બીજે જ દિવસે સવારના પહોરમાં યુ.કે.ની ધર્મયાત્રા માટે મુંબઈથી પ્રયાણ કરવાના હતા.
ભાઈશ્રીને જાત્રા માટે તેઓનો સમાન બાંધવામાં મદદ કરવાની આ મારી પહેલવહેલી તક હતી. આટલું બધુ એકી સાથે ચાલતું હતું, અને ભાઈશ્રી એકદમ જ હળવા હતા. ‘કેવી રીતે આટલી હળવાશ?,’ મને જરાક પણ સમજાતું નહોતું.
“બરાબર,” હું જાણે એકદમ જ શાંત હોઉ તેઓ ડોળ કરતા, મેં કહ્યું. મારા મનમાં વિચાર ચાલી રહ્યો હતો કે, ‘ભાઈશ્રી લગભગ સવા પાંચ વાગે સ્વાધ્યાયથી પાછા આવશે, તો તેના પછીની પાંચથી દસ મિનિટમાં બધો સમાન કેવી રીતે બંધાઈ જશે?’ મારી ચિંતા વધતી જતી હતી - કેટલો બધો વિચાર કરીને, પુરા બાર દિવસની ધર્મયાત્રા માટે, કેટલો બધો સમાન બાંધવાનો છે; સાદા કપડા, ગરમ કપડા, શિયાળાનું જૅકેટ, સ્વાધ્યાયલક્ષી પુસ્તકો, દવાઓ, લોકોને આપવાની ભેટો, પગરખા, ઇત્યાદિ, ઇત્યાદિ.
એક બાજુ, ભાઈશ્રીએ પોતાની વિશિષ્ટ શૈલીમાં ચાર વાગ્યાનો સ્વાધ્યાય ઘણી જ શાંતિથી કરાવ્યો, અને, બીજી બાજુ, તે સ્વાધ્યાય દરમિયાન ભાઈશ્રી શું બોલ્યા તેના પર હું જરાક પણ ધ્યાન ન આપી શક્યો! મારા મનમાં, સામાન બાંધવાના અને વિમાનનો સમય નજીકને નજીક આવતો જતો હતો તેના, વિચારો જ સતત આવ્યા કરતા હતા. ‘સમય આટલો ઓછો છે તો ભાઇશ્રીને આ છેલ્લો સ્વાધ્યાય પોતે કરાવવાની શું જરુરત છે? કોઈ પણ બ્રહ્મનિષ્ઠને આ કામ સોંપ્યું હોત તો કેટલું સારુ થાત,’ હું પોતાની જાતને પ્રશ્ન પુછતો રહ્યો - મને એક સદગુરુના તેમના શિષ્યો પ્રત્યેના નિષ્કારણ પ્રેમની અને સતત વહેતી અઢળક કરુણાની સમજણ ન પડી.
ભાઈશ્રી જરા પણ ઉતાવળમાં ન હતા, અને તેઓ લગભગ સવા પાંચ વાગે સ્વાધ્યાય સમાપ્ત કરીને કલ્યાણ હોલમાંથી બહાર આવ્યા. “ભાઈશ્રી, આપણે સામાન બાંધવાનો બાકી છે,” મારાથી જરાક કડક અવાજમાં ફરીથી યાદ દેવડાવાઈ ગયું, અને ભાઈશ્રીએ જવાબમાં મારા તરફ એક મીઠું સ્મિત ફરકાવ્યું. મને એવું લાગ્યું કે ભાઈશ્રીને મારી હતાશાનો ખ્યાલ આવી ગયો હતો, જેને હું ખુબ જ ચાલાકીથી છુપાવવાની કોશિષ કરી રહ્યો હતો. કલ્યાણ હોલથી કુટિર જતા રસ્તામાં ઘણા મુમુક્ષુઓએ આશીર્વાદ લેવા ભાઈશ્રીને અટકાવ્યા, અને જેટલી વાર ભાઈશ્રી શાંતિથી ઉભા રહ્યા, તેટલી જ મારી ચિંતા વધતી ગઈ.
અમે લગભગ પાંચને પચ્ચિસે કુટિરમાં પહોંચ્યા હશું. “જરા મારી સૂટકેસ અને હેન્ડબેગ કાઢીશ? અને જરા જો તો વિજયભાઈએ ગાડી કુટિરની બહાર લગાડી છે કે નહિ?” ભાઈશ્રીએ વિનંતી કરી.
‘શું આપણે આજે સમયસર એરપોર્ટ પહોંચી શકશું? આજે તો વિમાન ગયું જ સમજો,’ હું ખુબ જ ચિંતિત હતો.
મેં તરત જ ભાઈશ્રીની સૂટકેસ અને હેન્ડબેગ કબાટમાંથી બહાર કાઢ્યા અને તેને ખોલીને હું ઉતાવળે સામાન બાંધવાની શરૂઆત કરવા ગયો. ત્યારે મેં જે મારી સગી આંખે જોયું તેને હું માની જ ન શક્યો - બન્ને બેગોમાં સામાન લગભગ મુકાઈ ગયો હતો, બન્ને બેગો લગભગ તૈયાર જેવી જ હતી! ત્યારે ભાઈશ્રીએ મને એક ફાઈલોનો નાનો થોકડો અને દવાઓનું પ્લાસ્ટિકનું પેકેટ આપ્યું, અને તેને હેન્ડબેગમાં મુકવાનું કહ્યું. ભાઈશ્રીએ મને ત્યારે બન્ને બેગોમાં રખાયેલી વસ્તુઓની વ્યવસ્થિત લાંબી યાદિ પણ આપી, અને તેને પણ હેન્ડબેગમાં મુકવાનું કહ્યું. તે પછી ભાઇશ્રીએ કબાટને વાસીને, ચાવીને હેન્ડબેગમાં મૂકી, પોતાતા કપડા બદલાવ્યા, બુટ પહેર્યા, અને બોલ્યા, “આપણે તૈયાર છીએ, ચાલો નીકળીએ.” એ વખતે માત્ર પાંચને અઠિયાવીશ થઇ હતી: મને તેની પાક્કી ખાત્રી છે, કારણ કે ચિંતામાંને ચિંતામાં તે વખતે મેં મારી ઘડિયાળ અવશ્ય જોઈ હતી.
તેઓ તૈયાર હતા - પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી હંમેશા તૈયાર જ હોય છે! ત્યારે મને યાદ આવ્યું કે તે એકાંત મૌન આરાધના શિબિરના છેલ્લા પાંચ દિવસો દરમિયાન ભાઇશ્રી કંઈને કંઈ તેઓની સૂટકેસમાં કે હેન્ડબેગમાં મુકતા જતા હતા - ભાઈશ્રીએ તો તેમનો સામાન બાંધવાનું ક્યારનું શરુ કરી દીધું હતું, અને લગભગ સમાપ્ત પણ કરી કાઢ્યું હતું, અને સાથે સાથે બન્ને બેગોમાં રખાયેલી બધી વસ્તુઓની વ્યવસ્થિત યાદિ પણ તૈયાર જ હતી! તે ઉપરાંત, તેઓએ તેમના પલંગની બાજુના ટેબલ ઉપર સાથે લઇ જવાની ફાઈલોનો થોકડો અને જાત્રા દરમિયાન જોઈતી દવાઓનું વ્યવસ્થિત ગણીને પ્લાસ્ટિકનું પેકેટ પણ તૈયાર કરી દીધું હતું, જે છેલ્લે હેન્ડબેગમાં મુકવાના હતા. ભાઈશ્રીને બધું જ યાદ હતું, જેથી કે કશું પણ ચૂકાઈ ન જાય.
મને વિચાર આવ્યો કે, ‘આ સામાન બાંધતા મને ઓછામાં ઓછો અડધો કલાક કે પૂરો કલાક લાગ્યો હોત, તે કામ ભાઈશ્રીએ મિનિટોમાં નહિ પણ સેકન્ડોમાં પતાવ્યું! ન કોઈ છેલ્લી ઘડીની ચિંતા કે તણાવ. ન કોઈ ઉશ્કેરાટ, કે ન કોઈ વધારાના વલ્ખા. શું વિચારશીલતા? શું ખંત? વાહ!
તે દિવસે મને ગેરી રયાન બ્લેરના શબ્દો ખરેખર સમજાયા કે, “શિસ્તતા એવી આંતરિક આદત થઇ જવી જોઈએ કે તે લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કર્યાની ખુશી કે નિષ્ફળતાના ડરથી પણ ખુબ જ વધારે મજબૂત હોય.” પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી આ શબ્દોની જીવંત સાબિતી છે - હરહંમેશ, કદી પણ ચુક્યા વગર.
ઉપર દર્શાવેલા દ્રષ્ટાંત પછી, ભાઈશ્રી સાથે ધર્મયાત્રા માટે સામાન બાંધવાના અનેક પ્રસંગોનો હું સાક્ષી બન્યો છું, અને તે બધા પ્રસંગો એક સરખા જ રહ્યા છે. હું ઘણી વાર છેલ્લી ઘડીએ ચિંતિત થયો હોઈશ, પણ ભાઈશ્રી તો હંમેશા અચલ અને અડગ જ રહ્યા હોય!
મને ખાત્રી છે - પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીના મુખ ઉપર હરહંમેશ શોભતી અચલ શાંતિ તેઓના ઝળહળતા ખંત સદ્દગુણને કારણે જ છે - તેઓ હંમેશા સંપૂર્ણ રીતે આયોજિત અને તૈયાર જ હોય છે!
પરમ પૂજ્ય ભાઇશ્રીની દિવ્ય નિશ્રામાં રહેતા રહેતા મારી સમજણ વધતી ગઈ છે કે, ખંતીલા બનવાથી બિનજરૂરી ચિંતા અને ડરનો સહજ નાશ થાય છે. ખંત સદ્દગુણ વિકસાવવાથી કાર્યક્ષમતા અને લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે કેન્દ્રિત કરાતું ધ્યાન વધશે, જેથી મનને દુષિત કરતા વિકલ્પોમાં મારો ખોટો કિંમતી સમય નહિ વેડફાય. આ પછી, ભાઈશ્રીની નિર્ણય લેવાની ક્ષમતા એકદમ જ અણીશુદ્ધ હોય, તેમાં હવે નવાઈ શી?
પરમ કૃપાળુદેવ શ્રીમદ્દ રાજચંદ્રજીએ તેઓના એક પદમાં (શ્રી જિન પરમાત્માને નમઃ, રાજકોટ, 1957) સ્પષ્ટ દર્શાવ્યું છે કે -
“ઉપજે મોહ વિકલ્પથી, સમસ્ત આ સંસાર;
અંતર્મુખ અવલોકતાં, વિલય થતાં નહીં વાર.”
એ જ પ્રમાણે - ખંત સદ્દગુણ કેળવવાથી મુમુક્ષુથી વર્તમાનકાળમાં સમભાવથી (મોહ અને વિકલ્પ વગર, રાગ અને દ્વેષ વગર) સાવચેતીપૂર્વક વર્તાશે, અને મુમુક્ષુ માટે વ્યવહારૂ જીવનમાં પણ ખંત સદ્દગુણ અધ્યાત્મ માર્ગ પર ઝડપથી સહજ પ્રગતિ સાધવાનું કારણ બની જશે.
ખંત/ચોકસાઈ: આપણી આધ્યાત્મિક પ્રગતિ માટે, આપણામાં વિકસાવવા લાયક એક અદભુત સદ્દગુણ! અને તે પણ આપણા ખંતિલા સદગુરુદેવ પરમ પૂજ્ય ભાઇશ્રીના માર્ગદર્શન હેઠળ, તેઓના જ દિવ્ય અનન્ય શરણમાં રહી ને. એનાથી વધારે સુંદર શું વાત હોઈ શકે? વાહ!!!
