“Shocking news: Ketchup is made from urine, animal blood, and cocaine!”.
Many of us today feel overwhelmed by the daily waves of shocking information. It is difficult to know what is actually true. When we discover something alarming, our friendly and sociable instinct is to share it with our family and friends. Our intention is to be helpful, by keeping others informed and alert of potential dangers.
The trouble is that many stories we forward are mere fiction, gossip, pranks, and rumours. Misinformation, of course, is nothing new. Fake news predates the internet and social media. But today with the internet quite literally in our pockets, it now only takes a few seconds and a click of a button to forward a message, causing fake news to quickly escalate.
This problem of fake news is becoming a crisis all around the world. It is causing a lot of harm to others due to confusion, fear and mass panic, anger leading to communal riots, and in several cases fake news has even caused the death to innocent people.
So what can be done about this? Where does responsibility lie for verifying information? In the world of private social media there are very few gatekeepers that monitor or regulate what is true and what is not. As individuals forwarding messages, we may feel absolved from any responsibility. We may believe that if people don’t enjoy what we share, or find it helpful or credible, they can simply ignore, delete, and if necessary check the facts for themselves.
Let’s ask ourselves if this approach conflicts with our spiritual aspiration of “Satya”, only speaking the truth? By forwarding fake news, do we unwittingly become agents of deception? Who creates all this fake news, and what are their motivations? And how can we become more discerning and selective about what information to share to our networks?
Here are some recent example of stories that turned out to be entirely fake.
The truth: This fake news started in 2008 through email and then caught the UN agency’s attention. “We are aware of several blogs in India reporting this story, but can assure you that UNESCO has made no such announcement concerning the anthem of India or any country,” a UNESCO official told India Today in 2008. Yet, a fake Aamir Khan account shared this tweet in November 2016. Similar stories have been circulated about the Indian Prime Minister being declared the best Prime Minister or the new 2000 rupee note being declared the best note.
The truth: The telegram was created by two Russian brothers, Nikolai and Pavel Durov. The company is headquartered in Berlin, Germany and registered as a private company in the UK and the US. As we can see, it is far from being an Indian company. The above message is based on an entirely untrue premise.
The truth: HIV does not live long outside the body. Even if small amounts of HIV-infected blood or semen was consumed, exposure to the air, heat from cooking, and stomach acid would destroy the virus. Therefore, there is no risk of contracting HIV from eating food. This is a statement from the US Centers for Disease Control and Prevention. (This message has been circulated in several different forms with the name of the drink that is supposedly “contaminated” changing through the versions.)
What’s the big deal?
If these seem like harmless occurrences, let’s look at some more examples. Rumors regarding beverages or tomato ketchup may seem like they really hurt anyone except the companies that manufacture these products (who, let us remember, consist of many honest and hardworking people). But many fake stories have caused significant amounts of damage.
In November 2016, there was a story that spread on Whatsapp announcing a shortage of salt in four Indian States.
The truth: Rumours of no salt stocks in Uttar Pradesh triggered a major law and order situation, leading to the death of a woman in Kanpur. In the panic buying around midnight, when the rumours spread like wildfire in Bakarganj Bazaar in Kanpur, Savita (52) too, rushed to buy some salt. In the market she was pushed around and slipped into a drain, dying on the spot.
The Delhi police put this message out in response: “Say NO to rumours!”
There is an ongoing campaign warning people to avoid certain brands of the pain reliever, Paracetamol, because “doctors advise that it contains Machupo virus, one of the most dangerous in the world, with a high mortality rate”
The truth: This is fake news causing alarm and panic, especially for those who are using this pain reliever.
There were rumours spread that the Pope endorsed Trump for president.
The truth: The Pope clearly said he never says a word about electoral campaigns and he did not directly endorse or criticize either of the two US presidential candidates. Large amounts of misinformation have been credited with influencing major democratic events globally such as the 2016 US presidential election.
Who benefits from fake news?
This basic problem of lying has existed for thousands of years. The motivations are diverse, but can usually be boiled down to the human weaknesses of power or money.
• Advertisement revenue: many false stories take you to a Youtube video or webpage, where the creators make money from advertisements. The more people that come to the page, the more money they make. Many health scares operate for this reason. The more shocking the story, the more likely you are click on the link!
• Political or corporate agendas: False stories leave lasting impressions, even if they are later debunked. Because of this fake news are powerful tools for promoting or hurting political candidates and corporate brands. People are increasingly relying on social media as their source of news, often trusting it even more than traditional media like TV news.
With the ease of forwarding, and copy-pasting, fake stories are often re-posted in several places. In today’s fast paced culture, very few people take the time to fact-check articles. As a result readers come across the same message in several different places, and assume it must be true. There is an old saying that “If you tell a lie often enough, it eventually becomes the truth.”
“Misinformation published by conspiracy sites about serious health conditions is often shared more widely than evidence-based reports from reputable news organisations”
• Independent newspaper, UK
Living in an echo chamber
Most social media services routinely recommend new content based on things users have already liked or shared, creating an echo chamber where users rarely get to see alternative perspectives or hear the “other side of the story”. As a result, false news spread rapidly and was found to have been shared more or just as widely than news from reputable media outlets, even when the false articles were debunked or proven to be untrue. These echo chambers and the ease of being connected to the world have resulted in populations being heavily polarized in all parts of the world.
The hidden influence of robots
Social media is also full of fake users, often they are simply “bots” or robotic programmes that can sound very realistic. On Twitter clever robotics can also generate re-tweets in order to amplify certain messages and propaganda. Similarly on Google searches, robotics can be programmed to bring fake news up higher on your search results. Facebook too has millions of fake accounts, many of which are robots. Like any technology, it can be used for different purposes, for good or bad, to spread truth or to spread lies.
Fakeness is destroying trust in relationships
Due to all the misinformation that is being spread, society as a whole is losing trust in one another. Like the boy that cried wolf too many times, people eventually stop listening. The disadvantage of this is that when there is a genuine concern, for example when the police have a statement to make, or a non-profit organisation wants to spread genuine information about a health concern, people are rightly wary. We are losing trust in the media, and in each other, and so information is just becoming a form of noise.
Why should we care?
Many psychologists believe we live in the age of information overload. Today the average person spends more time accessing, understanding, analysing, sharing and organising information than at any other time in history! This can be exhausting, especially when the mind hits its capacity for processing information. Many of us have at one point simply felt that “I just can’t think” or “I just don’t have the mental bandwidth right now.”
By using up precious attention and thought-power on rumours, we leave less time and space in our minds for contemplating other subjects, perhaps more useful and important ones. From this perspective, carelessly forwarding fake news to our family and friends can be seen as a form of “pollution”. Like a smoker puffing into our friend’s faces, we are harming both ourselves and the recipient every time we forward an unverified rumour.
“Information pollution is the contamination of information supply with irrelevant, redundant, unsolicited and low-value information.”
• From Wikipedia
As spiritual seekers let us free ourselves and others from the ongoing distractions and potential harm being caused by the spreading of gossip and rumours.
Let’s move to action
How can we tell if the information we come across online can be trusted? In this age of information and misinformation, we must learn to discriminate and look at the evidence behind the story. In the absence of traditional gatekeepers, the responsibility will increasingly fall on us to establish the veracity and credibility of our sources. If the claim sounds extreme, it doesn’t mean it is not true, but it does warrant extra analysis on our part.
Establish the reliability of the source
We may come across a scandal that sounds shocking but important. Before forwarding it on, we can:
• check if the organisation it comes from is a respectable one. Many fake news creators choose website names that are very similar to names of famous companies but with a small, unnoticeable difference. It helps to look up the name of the company and the claim of the news article.
• check if the author is real person
Seek out an expert’s opinion
It often helps to check with someone with expertise in a specific field who can help us evaluate the information, such as a medical doctor in case of health scares, someone from the finance or banking industry in the case of money matters, someone with knowledge of science and engineering for the world of technology.
Search for more information online
In most cases, a simple search of the “claim” or “subject” using a search engine like Google, Bing, Yahoo, etc. can help us establish whether the claim is true or false. You may be surprised by how many search results about a shocking claim show that it is a hoax or has been proven false quite some time ago. Several websites exist with the sole purpose of fact-checking sensational pieces of information to verify the extent of their truth.
Keep in mind though- some reputable news outlets have mistakenly covered false stories that spread far and wide, misled by its “popularity”.
Many photos sent with shocking claims are often old images that are being recycled to spread new propaganda. These can also be investigated further. Image searches are a great way to find out if we have received a recycled image or a recent one.
Resolution
Let us become defenders of “Satya”, the truth. Let us spread messages that are true and compassionate, and stay far away from potentially harmful rumours. Next time you read an interesting article, and your hand moves to click “share” or “forward”, take a moment to ask yourself three questions.
1. Is it true? (Is it coming from a credible source? Have we checked?)
2. Is it kind? (Is this something that enriches the life of another person?)
3. Is it necessary? (Is this relevant to the person I am sending it to?)
શું આ સત્ય છે? શું તે યોગ્ય છે ? શું તે જરૂરી છે ?
આપણે આપણા શબ્દોના દ્વાર ઉપર ત્રણ વિચારોરૂપી ચોકીદારોનો પહેરો રાખવો જોઈએ:
(૧) શું આ સત્ય છે?
(૨) શું તે યોગ્ય છે ?
(૩) શું તે જરૂરી છે ?
આઘાત જનક સમાચાર : “કેચઅપ (ટમેટાનો સોસ) ને પેશાબ, લોહી અને કોકેઈનમાંથી બનાવવામાં આવે છે ! ’’
આજે આપણી પાસે અધધ આઘાતજનક માહિતીઓનો ધોધ આવે છે. તેમાંથી કેટલું ખરું છે તે જાણવું ખૂબ જ અઘરું છે. જયારે આપણને કોઈ ભયજનક માહિતી મળે છે ત્યારે આપણે સહજ રીતે આપણા કુટુંબીજનો અને મિત્રવર્તુળમાં તે જાણકારીની આપ-લે કરીએ છીએ. બીજાને જણાવવાનો એકમાત્ર હેતુ તેમની મદદ કરવાનો અને સંભવિત ખતરાથી સાવધાન કરવાનો હોય છે.
આમાં મોટી તકલીફ એક જ છે કે મોટાભાગની માહિતી ઊપજાવી કાઢેલી અથવા તો માત્ર અફવા જ હોય છે. ખોટી માહિતી તે કાંઈ નવીન વાત નથી. ઈન્ટરનેટ અને સોશિયલ મીડિયા ઉપર ખોટી માહિતી છલકાઈ રહી છે. આજના યુગમાં જ્યારે ઈન્ટરનેટ આપણા હાથમાં અને ખિસ્સામાં છે ત્યારે કોઈ પણ સંદેશ મોકલવો તે એક બટન દબાવવા જેટલું સરળ છે જેનાથી આવી ખોટી માહિતી બહુ જ ઝડપથી ફેલાઈ જાય છે.
આવી ખોટી માહિતી આજે વિશ્વમાં કટોકટીભરી પરિસ્થિતિ સર્જી રહી છે. જેને કારણે ઘણા બધાં લોકોને ગેરસમજણ ઊભી થાય છે. ભય કે સામૂહિક ગભરાટના લીધે કોમી રમખાણો થાય છે અને અમુક આવા ખોટા સમાચારો ને કારણે નિર્દોષ માણસોની બલી ચડે છે.
તો તેના માટે શું થઈ શકે ? આ બધી માહિતીની ચોકસાઈ કરવાની જવાબદારી કોના પર છે ? આ ખાનગી મીડિયાની દુનિયામાં બહુ જ ઓછા ચોકીદારો છે કે જેઓ આ માહિતીની ચોક્કસાઈ કરે છે. વ્યક્તિગત રીતે આ માહિતી મોકલતી વખતે આપણે તે જવાબદારી લેતા નથી. આપણે એમ વિચારીએ છીએ કે મેળવનાર વ્યક્તિએ તે જાણકારી મદદરૂપ ન થતી હોય કે વિશ્વસનીય ન લાગે તો તે માહિતી કાઢી નાખવી જોઈએ કે પછી તેની અવગણના કરવી જોઈએ, અથવા જરૂર પડ્યે તેણે જાતે તેની સત્યતાની ખાતરી કરી લેવી જોઈએ.
જ્યાં “સત્ય” એ આપણા આધ્યાત્મિક માર્ગનો પાયો છે, ત્યાં આવો અભિગમ વિરોધાભાસી નથી જણાતો? ખોટી માહિતી મોકલાવીને આપણે અજાણતા જ કોઈની સાથે છેતરપિંડી નથી કરી રહ્યાં? કોણ આવા ખોટા સમાચાર બનાવીને ફેલાવે છે, તેમનો ઈરાદો શું છે ? કઈ રીતે આપણે અમુક જ માહિતી મોકલાવીને સમજદારી દાખવી શકીએ? થોડા સમય પહેલાં બનેલ અમુક પ્રસંગો નીચે બતાવ્યા છે, જેમાં આવી ખોટી માહિતીઓ સોશિયલ મીડિયા પર ફરતી થઈ હતી:
(૧) ફિલ્મ કલાકાર આમીર ખાને ટવીટ કર્યું કે યુનેસ્કોએ ભારતના રાષ્ટ્રગીતને દુનિયાના સર્વશ્રેષ્ઠ રાષ્ટ્રગીત તરીકે જાહેર કર્યું છે. જે નકલી ટવીટ એકાઉન્ટ હતું.
(૨) ભારતના વડાપ્રધાનને શ્રેષ્ટ વડાપ્રધાન તરીકે જાહેર કરાયા.
(૩) ૨૦૦૦/- રૂપિયાની નવી નોટને શ્રેષ્ઠ નોટ તરીકે જાહેર કરાઈ.
(૪) વ્હોટસપ એપને ડીલીટ કરી ભારતની ટેલીગ્રામ એપને વાપરો તેનાથી ૧૧૨૦/- કરોડ રૂપિયા ભારતની બહાર જતાં બચશે.
(૫) ‘ફ્રૂટી’ નામનું પીણું પીવાથી એઇડ્સ નામનો રોગ થાય છે કારણકે તેમાં એઇડ્સથી દૂષિત લોહી તેના જ કોઈ કારીગરે ભેળવેલું છે.
(૬) ૨૦૧૬ માં ભારતના ચાર રાજ્યોમાં ખાવાનાં મીઠાં(નમક)ની અછત થયેલ છે.
(૭) પેરાસીટામોલ નામની દર્દમાં રાહત આપનારી દવા ન વાપરવી કારણ કે તેમાં માચુપો નામનો વાયરસ ભળેલ છે જે ખૂબ જ ભયજનક છે અને તેનાથી થતો મૃત્યુદર ખૂબ જ વધારે છે.
વગેરે... વગેરે... વગેરે…
આવા નકલી સમાચારોથી કોને લાભ થાય છે ?
જૂઠની મૂળભૂત સમસ્યા તો હજારો વર્ષોથી ચાલી આવી છે. તે અનેક કારણોથી પ્રોત્સાહિત હોય છે પણ પાયાની વાતમાં તો માનવ સહજ સ્વભાવ છે જે સત્તા કે સંપત્તિથી આકર્ષાય છે.
- જાહેરાતોથી થતી આવક : ઘણી ખોટી વાતો તમને યુ-ટ્યુબ વિડીયો કે વેબપેજ પર લઈ જાય છે જેના બનાવનારને તે જાહેરાતથી આવક થાય છે. વધારે માણસો તે જાહેરાતના પેજ પર આવે તેમ તેને વધારે આવક થાય. ઘણી આરોગ્યને લગતી ચેતવણીઓ પણ આ જ કારણે અપાય છે. જેમ વધારે ડરાવણી ચેતવણી તેમ વધારે તે જાહેરાત સાથેના પેજ વધારે જોવાય અને તેમ આવક પણ વધે.
- રાજકીય કે ધંધાકારી કારણો : આ ખોટી વાતો આગળ જતાં નકામી સાબિત થાય તો પણ બહુ જ ઊંડી છાપ પાડે છે. કારણકે તેનાથી કોઈની રાજકીય કારકિર્દી કે ધંધાકીય બ્રાન્ડને નુકશાન પહોંચે છે. ટેલીવિઝન કરતાં પણ સોશિયલ મીડિયાના સમાચારો પર લોકો વધારે આધાર રાખે છે અને ધણી વખત તો તેને સત્ય જ માની બેસે છે.
આપણે શું કરવું જોઈએ?
આપણને ઓનલાઈન મળેલ માહિતી સત્ય છે કે કેમ તે કેવી રીતે કહી શકાય ? આ ખોટી માહિતીઓના યુગમાં, આપણને તેનો ભેદ કરતા આવડવું જોઈએ. પરંપરાગત ચોકીદારોની ગેરહાજરીમાં આપણે જ તે જવાબદારી ઉઠાવવી જોઈએ અને તેની સચ્ચાઈ તથા વિશ્વસનીયતા સ્થાપિત કરવી જોઈએ. જો માહિતીનો દાવો ખૂબ જ જોરદાર હોય તેનો મતલબ એવો નથી કે તે સત્ય નથી પણ તેને વધારે વિશ્લેષણથી તપાસવાની જરૂર છે.
માહિતીના સ્ત્રોતની વિશ્વસનીયતાની ખાતરી કરવી
આપણે કોઈ આધાતજનક પણ મહત્વના કૌભાંડની માહિતી મળી હોય તો તેણે આગળ મોકલતા પહેલા આપણે આટલું જરૂર કરી શકીએ :
- તે કોઈ વિશ્વાસપાત્ર સંસ્થા તરફથી મળેલ માહિતી હોય: ખોટી માહિતી ફેલાવનારાઓ આવી જાણીતી સંસ્થાના નામ જેવું પણ થોડા જ ફર્કવાળું નામ વાપરે છે. તો તે નવી માહિતી મોકલનાર કંપનીનું નામ તપાસી લેવું જોઈએ.
- લખનાર ખરેખર કોઈ માણસ છે કે પછી તે ઊપજાવી કાઢેલ વાત છે? નિષ્ણાતનો મત લેવો: તે ક્ષેત્રમાં નિષ્ણાત વ્યક્તિના અભિપ્રાય લેવાથી તે માહિતીનું વિશ્લેષણ સારી રીતે થઈ શકે છે. જેમ કે આરોગ્યને લગતી માહિતી, ડોક્ટરને પૂછી શકાય છે. કોઈ નાણકીય કે બેન્કને લગતી માહિતી, તે ક્ષેત્રના વ્યક્તિને પૂછી શકાય, તે જ રીતે વિજ્ઞાન અને ઈજતેરી ક્ષેત્રની વ્યક્તિઓને તેમની માહિતી વિષે પૂછી શકાય.
- ઓનલાઈન વધુ માહિતીની શોધખોળ કરવી, મોટાભાગે તો આવા દાવા કે માહિતીને ગૂગલ, બીન્ગ, યાહૂ વગેરે સર્ચ-એન્જીન પર પણ પૂછી શકાય છે જેનાથી તેની સત્યતાની ખાતરી થઈ શકે છે. તમને તેનું પરિણામ જોઇને નવાઈ લાગશે કે તેમને થોડા સમય પહેલાં જ અફવા કે ખોટી સાબિત થયેલ જાહેર કરાયેલ હોય છે. ઘણી બધી વેબસાઈટ તો ફક્ત આવી સનસનાટી ભરેલ માહિતીની સચ્ચાઈની ખાતરી કરવા માટે જ બનાવવામાં આવી હોય છે.
તે પણ માનવું જ રહયું કે ઘણી જાણીતી સમાચાર ચેનલો પણ ભૂલથી આવી ખોટી માહિતોનો ફેલાવો કરી દે છે.
ઘણા આધાતજનક દાવાઓ વાલા ફોટા ખરેખર તો બહુ જ જૂનાં હોય છે જેને ફરી ફરીને નવેસરના દાવા તરીકે મોકલાવાય છે. તેની પણ ફરીથી તપાસ કરવી જોઈએ. તે ફોટાને પણ આવા સર્ચ-એન્જીન પર ચેક કરવાથી તે જૂનાં છે કે નવાં તેની ખબર પડે છે.
સામાન્ય રીતે નીચે આપેલ ૬ પ્રકારના સંદેશાઓ વધારે ફેલાય છે:
૧ વર્જ્ય ( ન મોકલવા જેવા )
૨ અસામાન્ય
૩ ત્રાસજનક ( ભયંકર )
૪ રમૂજી ટુચકાઓ
૫ નોંધનીય
૬ રહસ્યમય
Resolution – સંકલ્પ.
ચાલો આપણે જ સત્યને બચાવવા માટે પ્રયત્ન કરીએ. જે સત્ય હોય, કોઈને દુભવતી ન હોય ફક્ત તેવી જ માહિતી આપણે ફેલાવવી જોઈએ અને હાનિકારક અફવાઓથી દૂર રહેવું જોઈએ.
બીજી વખત આવી કોઈ માહિતી કે લેખ વાંચીને તમે તેને આગળ મોકલતા પહેલા એક વાર અટકજો અને પોતાને નીચેનાં ત્રણ સવાલ પૂછજો:
૧. શું આ સત્ય છે ? તે મોકલનાર વિશ્વનીય સ્તોત્ર છે કે તેને ચકાસવી જરૂરી છે ?
૨. શું તે હાનિકારક તો નથી ? મોકલવાથી જરૂર કોઈને લાભ થશે.
૩. શું તે જરૂરી છે ? જેને મોકલીએ છીએ તેને માટે તે માહિતી મદદરૂપ થશે ?