Meticulousness - ચોકસાઈ

---

We celebrate Param Pujya Bhaishree's divinity through the wonder of his virtues. Each month a different writer has captured the inspirations drawn from Bhaishree's life that shed light on these beautiful virtues and help us recognise his inner being.

This month we explore Param Pujya Bhaishree's virtue of Meticulousness.

---

Meticulousness

“Conscience is the ripe fruit of the strictest discipline.”

— Mahatma Gandhi

"When did you arrive? Have you been standing here for long?" Param Pujya Bhaishree asked, dragging himself out of the work that he was engrossed in.

"Maybe about 5 minutes or so," I replied, feeling a trifle embarrassed that I had disturbed Bhaishree from his work, that he was so diligently performing.

"Sorry, I just did not notice," Bhaishree said apologetically, putting aside the work that he was doing, and involving himself in a conversation with me.

This was my maiden experience of observing Bhaishree meticulously perform his day-to-day tasks. It was like a poetry-in-motion. He was so painstakingly precise about every detail, even the trivial ones, and his concentration was immaculate. I fondly remember those 5 long minutes of silence. Observing Bhaishree was a world-class lesson in meticulousness. It was mesmerising just to watch this beautiful poetry unfold in front of my eyes.

That day, I observed Bhaishree writing his daily diary. Everything was jotted-down to the minutest details with neatly tabulated specifics of every event, it was literally an encyclopedia in the making! It was a treat to peek into Bhaishree's diary - his attention to details and systematic manner of writing were just mind-boggling.

Aristotle once said, "We are what we repeatedly do. Excellence, then, is not an act, but a habit." As such, Bhaishree has attained excellence in so many areas through his virtue of meticulousness, i.e. keeping cognizant attention to details, remaining engrossed in the present, and making this a habit.

The fruits of meticulousness
As I spend more time under Bhaishree's divine shelter, I know for a fact that attaining excellence at everything has become a casual habit for him. His actions have taught me that, by developing the virtue of meticulousness within me, i.e. through industriously focusing on the task presently at hand:

• Avenues for new karmas getting attracted towards my soul would get blocked (termed as aashrav bhaav);
• I would remain in a blissful state through which my soul would not attract additional karmas (termed as samvar bhaav); and
• By continuously remaining in good or pure thoughts and deeds, karmas that I have already attached to my soul would eventually be detached and removed (termed as nirjaraa bhaav).

Thus, by remaining mindfully immersed in the present, I would tend to knowledgeably disregard the past and the future, and, moreover, the likes (termed as raag) and dislikes (termed as dwesh) associated with them, achieving a blissful state of equanimity (termed as sambhaav). This practice, the control of the mind, would elevate my focus and concentration, and benefit me in achieving rapid progress on the spiritual path - and all this through the art of meticulousness.

Meetings
They way in which Bhaishree conducts meetings, both formal and informal, is something to behold. He hardly speaks, and instead listens intently. He may speak for only 5% of the conversation but he 'connects' through his listening and one definitely gets the answers from the 'teacher of few valuable words.' His focus is always on new ideas or possibilities that lead to better options and opportunities. He never lets distractions cloud his objectives and ultimate goals.

Bhaishree's phone calls are always brief and to-the-point, with an identical tone and expression, yet filled with love, irrespective of the topic or caller. Equanimity personified, always.

Punctuality
Bhaishree is always punctual for events. Before leaving for an engagement he will always call the person-in-charge of the event to inquire about the time he should arrive, making that person feel totally at ease. He is always patient, even if he reaches the venue and the hosts are not ready.

A Referenced and Cataglogued Library
Bhaishree's personal books are adorned with lots of highlighting, notes, labelling, and cross-referencing of stories and anecdotes. These are created with intense study, hard-work and diligence, and their purpose is for delivering perfect shibirs or meditation retreats. Whether it is shibir-related material or the Kutir library, topic-specific archives are created, catalogued, packed and neatly placed on numbered shelves. Everything is always easily and readily available for future reference and use. Every detail is on top of his head - he does not miss or forget a thing, forever! None of the material will be seen lying around stray, ever.

Correspondence
It is amazing to see how correspondence envelopes are neatly cut-open with a paper knife, postage stamps are neatly removed and placed in country-specific stamp folders, mumukshus' addresses are jotted-down in his address diary, responses are diligently drafted using references from various books such as Vachnamrutji, reply envelopes are addressed, neatly sealed with a glue stick and promptly mailed to mumukshus. Bhaishree invariably replies with a formal thank you note, or another greeting as appropriate (through a letter or an e-mail). No communication ever goes unattended, however insignificant it might seem to the common eye.

Donations
Mumukshus donation initiatives are always appreciated, and Bhaishree always asks the donor as to how he or she would like the donation to be utilised (i.e. for which humanitarian activity), and requests the donor to make the donation at the Ashram office with their own hands and obtain an official receipt for the same. He often personally follows-up to ensure that the donor has been provided with the receipt for his or her donation.

Gifts
When a mumukshu gives a gift: the wrapping paper is carefully opened (without tearing/ripping and is always reused), plastic bags are folded and stored for reuse, gift and chocolate boxes are carefully opened (without tearing or ripping and are always reused for packing other items), decoration materials are stored for future use. The mumukshu's name label is attached to the gift which is then preserved for further apt use. I have hardly seen Bhaishree use any of the gifts that he receives - they are always given away.

Interactions with Ashram staff
Bhaishree always exchanges words, gestures and smiles of appreciation and encouragement with ashram staff and workers. He will ask after their health conditions and their family members with true concern and willingness to help. It is just amazing how Bhaishree remembers the names and scenarios of so many people, many of whom are not even in day-to-day contact with him.

Bhaishree's organisation
Whether it is Bhaishree's room, clothes, or footwear, each item is always in its designated place, nothing will ever be seen lying around haphazardly. His daily wear, formal and special occasion clothes are individually stacked in neat piles, the special occasion clothes being packed in plastic pouches. The clothes used for a part of a day are neatly hung on hangers (for reuse - no unnecessary washing). Neatly stacked undergarments, towels, napkins and handkerchiefs are kept on their precise shelf. Daily chappals are placed on a designated floor-rug, with all other footwear (formal shoes, sports/walking shoes, spare chappals) stored in the bathroom cabinet. After use footwear is immediately placed back in their designated locations after being aired out. Stationery items are placed in their designated drawers, and his mobile phone placed in its designated cradle. The blank backside of all papers are always used for rough note-pads. No paper or stationery is ever wasted. Bhaishree has a clear count of each and every item.

It may sound trivial, but the way Bhaishree folds his napkin is my personal favourite! The first fold is placed along the length of the napkin, followed by one more fold along the length, and then the breadth is folded in three equal parts - all edges have to precisely meet each time. Bhaishree will never hand-over a napkin to anybody unless it is folded personally by him, precisely, as above - what diligence!

Every interaction with Param Pujya Bhaishree, however small, leaves such a deeply positive impression on us and teaches us profound lessons of lifetimes. It is impossible not to fall in love (sorry, rise in love!!!) with Param Pujya Bhaishree.

ચોકસાઈ

“અંતરાત્મા, એ કડક શિસ્તનું પાકેલું ફળ છે.”

— મહાત્મા ગાંધી

"તમે ક્યારે આવ્યા? શું તમે અહીં ઘણાં લાંબા સમયથી ઊભા છો?" પોતાના કામમાં, જેમાં તેઓ ઓતપ્રોત હતા, તેમાંથી પોતાની જાતને બહાર ખેંચીને પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીએ પ્રેમથી પૂછ્યું.

“લગભગ પાંચેક મિનિટ થઇ હશે,” મેં જવાબ આપ્યો, પરંતુ મારા મનમાં પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીની એકાગ્રતામાં વિક્ષેપ પાડવાનો ખુબ જ રંજ હતો.

"માફ કરશો, મારું ધ્યાન નહોતું," પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીએ કહયું, અને પોતે જે કામ કરતા હતા તેને  બાજુમાં મૂકીને મારી સાથે વાતચીતમાં પરોવાયા.

પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી રોજીંદુ કામ કરતા હોય તેનું આટલું કરીબી નિરીક્ષણ કરવાનો મારા જીવનનો આ પહેલવહેલો લ્હાવો હતો - જાણે કે “ગતિશીલ કવિતા” ન હોય! મેં નિહાળ્યું કે તેઓ સૂક્ષ્મ વિગતો વિશે તો ચોક્કસ હતા જ, પરંતુ તેઓ બીજી સામાન્ય બાબતો વિશે પણ તેટલા જ ચોક્કસ હતા, અને તેઓની એકાગ્રતા અત્યંત અણિશુદ્ધ હતી. પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીને નિહાળવાની તે મૌન પાંચ મિનિટો મારા જીવનની ખુબ જ યાદગાર પળો છે, અને મારે માટે તે “વિશ્વ કક્ષાનો” ખંતનો પાઠ બની ગઈ છે. મારી દ્રષ્ટિ સમક્ષ આ સુંદર ગતિશીલ કવિતાની એક એક પંક્તિઓ ઉઘડતી જોવાનો રોમાંચ અદ્ભૂત હતો.

મેં તે દિવસે પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીને પોતાની રોજનીશી ડાયરી લખતા નિહાળ્યા - સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ વિગતો તેમાં ટંકાઈ રહી હતી - દિવસ દરમિયાનના દરેક પ્રસંગો વ્યવસ્થિત રીતે કોષ્ટકોમાં લખાઈ રહ્યા હતા - જાણે કોઈ અદ્ભૂત જ્ઞાનકોષનું નિર્માણ ન ચાલતું હોય! ભાઈશ્રીની ડાયરીમાં નજર નાખવાનો લ્હાવો અનેરો જ હતો - તેઓની લખવાની વ્યવસ્થિત પદ્ધતિ અને સૂક્ષ્મ વિગતો ટાંકવાની ચોક્કસાઈ ભલભલાને આષ્ચર્યચકિત કરી દે તેવા હતા. હું તો હતપ્રભ રહી ગયો - ભાઈશ્રી ના પ્રેમમાં પડી ગયો.

એરિસ્ટોટલે કહ્યું હતું કે, "આપણે જે વારંવાર કરીએ, તે જ આપણી ખરી ઓળખાણ. તેના પછી, શ્રેષ્ઠતા હાંસલ કરવા માટે પ્રયત્નો કરવા પડતા નથી, પરંતુ તે એક સહજ આદત જ બની જાય છે." એ મુજબ, એ તો દેખીતું જ છે કે, પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીએ પોતાના ખંતના સદ્દગુણ મારફતે બધા જ કાર્યોમાં સહજ રીતે શ્રેષ્ઠતા પ્રાપ્ત કરી છે. ખંત એટલે - સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ વિગતો પ્રત્યે જ્ઞાનાત્મક ધ્યાન રાખવું, આત્માના ઉપયોગને હાજર પળમાં જ સૂલિખિત રાખવો; અને આને જ આદત બનાવી દેવી.

હું જેમ જેમ પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીની દિવ્ય નિશ્રામાં વધારેને વધારે સમય ગાળું છું, તેમ તેમ મને પાક્કી ખાત્રી થઇ ગઈ છે કે, દરેક બાબતમાં શ્રેષ્ટતા હાંસલ કરવી તે ભાઈશ્રીની સહજ આદત બની ગઈ છે. તેઓની સુસંગત ક્રિયાઓએ મને શીખવ્યું છે કે, મારામાં ખંતનો ગુણ કેળવવાથી, એટલે કે, વર્તમાનમાં કરાતી ક્રિયા પર અતૂટ એકાગ્રતા કેળવવાથી:
મારા આત્મા તરફ નવા કર્મો આકર્ષાવાના દ્વારો બંધ થઈ જશે (જેને આશ્રવના દ્વાર કહેવાય);

• હું એવી સુખાવહ અવસ્થામાં રહી શકીશ, જેથી મારા આત્મા તરફ નવા કર્મો નહીં આકર્ષાય (જેને સંવર કહેવાય);
• નિરંતર શુભ/શુદ્ધ વિચારો/કર્મોમાં રહેવાથી મારા આત્મા પર ચોંટેલા કર્મો ઉત્તરોત્તર ખરી જશે (જેને નિર્જરા કહેવાય); અને
• પરિણામે, હું, પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીએ દર્શાવેલા, અધ્યાત્મ માર્ગ પર ઝડપી પ્રગતિ સાધી શકીશ.

એટલે કે, વર્તમાનકાળમાં કરાતી ક્રિયામાં તલ્લિન રહેવાથી, ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળની, અને તેની સાથે સંડોવાયેલા ગમા (જેને રાગ કહેવાય) અને અણગમાની (જેને દ્વેષ કહેવાય), હું જ્ઞાનપૂર્વક અવગણના કરી શકીશ, અને પરિણામે સમભાવની સુખાવહ અવસ્થામાં રહી શકીશ. આ મુજબ મારા મન ઉપર કાબુ મેળવવાની આ પદ્ધતિથી મારી ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની ક્ષમતા અને એકાગ્રતા ઘણા જ વધતા જશે. આથી મને વ્યવહારિક જીવનમાં તો ફાયદો થશે જ, પણ તેનાથી થતા આધ્યાત્મિક ફાયદાની તો શું વાત કરાય? -  અને, આ બધું, ફક્ત ખંતિલા બનવાથી! કેટલું સુલભ!

પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીનો ઝળહળતો ખંત સદ્દગુણ દર્શાવતા અનેક પ્રસંગોનો હું સાક્ષી બન્યો  છું. તેના સંદર્ભમાં, મેં મારા મનગમતા થોડા પ્રસંગો નીચે ટૂંકમાં ટપકાવ્યા છે:

પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી કોઈ બેઠકનું સંચાલન કરતા હોય તેનું વિશ્લેષણ આ મુજબ છે - ભાઈશ્રી ઘણું જ ઓછું બોલે (લગભગ માત્ર 5%), પણ ઉત્સુકતાપૂર્વક વધારે સાંભળે (લગભગ 95%). ભાઈશ્રી પોતાના સાંભળવાથીજ સામેની વ્યક્તિ સાથે આંતરિક જોડાણ જોડે, અને આ તદ્દન ઓછું, પણ મૂલ્યવાન શબ્દો, બોલનારા સત્પુરુષ પાસેથી સૌને પોતાના જવાબ જરૂરથી મળી જ રહે. તેમનું ધ્યાન હંમેશા નવા વિચારો અને નવી શક્યતાઓ તરફ જ હોય, જેથી ચઢિયાતી તકોનું નિર્માણ થઈ શકે. બેઠકના ધ્યેયથી દૂર લઇ જતી કોઈ પણ બાબત તરફ તેઓનું ધ્યાન કદી પણ ન દોરાય.

પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીની ફોન પરની વાતો એકદમ ટૂંકી અને મુદ્દાલક્ષી જ હોય. ભલે કોઈ પણ વિષય ચર્ચાતો હોય કે સામેની બાજુ કોઈ પણ વ્યક્તિ હોય, તેઓની બોલવાની છટા અને તેઓના હાવભાવ હંમેશા એક સમાન જ હોય. ઝળહળતો સમભાવ - અચૂક અને હંમેશ!

પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી દરેક બાબતમાં હંમેશા સમયસર જ હોય. ખુબીની વાત તો એ છે કે - ભાઈશ્રી કોઈપણ પ્રસંગ માટે નીકળે તે પહેલા તેઓ જેનો પ્રસંગ હોય તેને ફોન કરીને પોતે કેટલા વાગે પહોંચે તે અવશ્ય પુછી લે, જેથી સામેવાળી વ્યક્તિ નિરાંતનો શ્વાસ લઇ શકે. ઘણીવાર તો મેં જોયું છે કે ભાઈશ્રી પ્રસંગના સ્થળે પહોંચી ગયા હોય અને સામેવાળી વ્યક્તિ તૈયાર ન હોય તો પણ ભાઈશ્રી શાંતિથી રાહ જુએ અને જરાક પણ અણગમો ન દર્શાવે.

પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીના સ્વાધ્યાયના પુસ્તકોમાં બહુ જ મહેનત અને ખંતથી તૈયાર કરેલી ઘણી બધી નોટસ, રેખાંકિત કરેલા વાક્યો, સંદર્ભી વાર્તાઓની યાદીઓ, વિશેષ ટિપ્પણીઓ, ઇત્યાદિ હોય જ, જેથી કે તેઓ સાધકોને અચૂક સંપૂર્ણ અને સચોટ સ્વાધ્યાયો અને શિબિરો કરાવી શકે. સ્વાધ્યાય અને શિબિરલક્ષી પુસ્તકો વ્યવસ્થિત સૂચિબદ્ધ રીતે તેમના કુટીરના વ્યક્તિગત પુસ્તકાલયમાં ક્રમાંકિત કબાટોમાં ગોઠવ્યા હોય. હજી સુધી એવું કોઈ વખત બન્યું નથી કે કોઈ પુસ્તક જોઈતું હોય અને ન મળ્યું હોય! સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ વાતો ભાઈશ્રીના મગજમાં હોય - તેઓ કોઈ દિવસ કશું ભૂલ્યા કે ચુક્યા હોય એવું મને યાદ નથી. કોઈપણ વસ્તુ આમતેમ રખડતી હોય, એવું કદી બને જ નહીં.

મુમુક્ષુઓના પત્રોના પરબિડીયા અત્યંત સુઘડતાથી અને સાવચેતીથી પેપર કાપવાના ચાકુ વડે ઉઘાડાય, ટપાલની ટિકિટો પણ સુઘડતાથી ફાટ્યા વગર કઢાય અને દેશ-વિશિષ્ટ ફોલ્ડરોમાં સંગ્રહિત કરાય, મુમુક્ષુઓના સરનામા તરત જ ડાયરીમાં ટપકાવાય, શ્રી વચનામૃતજી, ઇત્યાદિ પુસ્તકોના સંદર્ભ લઈને પત્રોના જવાબો ખુબ જ ખંતથી તૈયાર કરાય, જવાબના પરબિડીયા પર મુમુક્ષુઓના સરનામા સુંદર અક્ષરોમાં લખાય, પરબિડીયા ગુંદરથી સુઘડ રીતે ચોંટાડાય, અને પત્રો ત્વરાથી પોસ્ટ કરાય - અચૂક અને હંમેશ - જોનાર તો આશ્ચર્યચકિત થઇ જાય. ભાઈશ્રી દરેક પત્રવ્યવ્હારનો જવાબ અચૂક આપે જ - ક્યારેક માત્ર આભાર પત્ર, તો ક્યારેક વિગતવાર ઔપચારિક પત્ર, તો ક્યારેક શુભેચ્છાઓ; પત્ર દ્વારા કે ઈ-મૈલ દ્વારા - કોઈ પણ પત્રનો જવાબ ભાઈશ્રીએ ન આપ્યો હોય તેવું ન બને.

મુમુક્ષુઓએ આપેલા દાનની ભાઈશ્રી ખુબ જ કદર કરે અને દાતાઓને તે પુણ્ય કરવા બદ્દલ હંમેશા બિરદાવે. મુમુક્ષુને પોતાનું દાન કયા શુભ કાર્યમાં (એટલે કે સંસ્થાની કઈ માનવતાવાદી પ્રવૃત્તિમાં) વાપરવું છે તે ભાઈશ્રી દાતાને જ પૂછે, અને પોતાના દાનની રસીદ આશ્રમની ઓફિસમાં જઈને પોતે જ બનાવડાવી લે તેવી ભલામણ કરે. ઘણીવાર તો દાતાઓને પોતાના દાનની રસીદ મળી ગઈ કે નહિ તેનું ભાઈશ્રી પોતે જ અનુવર્તન કરે. શું ગજબનો ખંત? વાહ!

મુમુક્ષુઓએ આપેલી ભેટોને લપેટવાના કાગળો ખુબ જ સાવચેતીથી ફાટ્યા વગર ખોલાય (અને તે કાગળો હંમશા ફરી વપરાય જ), ભેટોની પ્લાસ્ટિકની કોથળીઓ સચવાય (અને તે હંમશા ફરી વપરાય જ), ભેટોના અને ચોકલૅટોના ડબ્બા ખુબ જ સાવચેતીથી ફાટ્યા વગર ખોલાય (અને તે હંમશા ફરી બીજી વસ્તુઓ બાંધવા માટે વપરાય જ), ભેટોના શણગારનો સામાન પણ ખુબ સાચવીને રખાય (જેથી કે તે ફરી વાપરી શકાય), ભેટો પર આપનાર મુમુક્ષુનું નામ લખાઈ જાય અને બધી ભેટો ભવિષ્યના વપરાશ માટે સંભાળીને રખાઈ જાય. પોતાને મળેલી ભેટો ભાઈશ્રીએ પોતે વાપરી હોય તેવું મેં ઘણી ઓછી વખત જોયું છે - ભેટો હંમેશા બીજાને જ અપાઈ જાય.

પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી હંમેશા પોતાના શબ્દો, હાવભાવ કે સ્મિત દ્વારા આશ્રમના કર્મચારીઓની અને કાર્યકરોની પ્રશંસા કરે જ અને પ્રોત્સાહન આપે જ. તેઓના કુટુંબીજનોની તબિયતનો અહેવાલ ભાઈશ્રી પૂછ્યા વગર ન રહે, અને જરૂરતી મદદ પણ આપે જ. મને તો ઘણી વાર તાજ્જુબ લાગે કે ભાઈશ્રીને આટલા બધા લોકો, જેઓ ભાઈશ્રીના દરરોજના સંપર્કમાં પણ નથી, તેઓના નામો અને તે ઉપરાંત તેઓના રોજિંદા અહેવાલની યાદગીરી કેવી રીતે રહે છે? તેઓની કરુણા અત્યંત હૃદયસ્પર્શી છે - આંખોમાં આંસુ લાવી દે!

ભલે એ પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીનો રૂમ હોય, કે તેમના કપડાં હોય, કે તેમના પગરખાં હોય, કે બીજુ કાંઈ પણ હોય; દરેક વસ્તુ પોતપોતાની નિયુક્ત જગ્યાએ જ હોય - કોઈ પણ વસ્તુ કદી પણ લઘરવઘર રીતે પડી ન હોય. રોજિંદા કપડાં, ઔપચારિક પ્રસંગોના કપડાં, ખાસ પ્રસંગોના કપડાં, ઘડી કરીને સુઘડ રીતે પોતપોતાના ઢગલાઓમાં કબાટમાં મુક્યા હોય - ખાસ પ્રસંગોના કપડાં વ્યવસ્થિત રીતે પ્લાસ્ટિકના પૅકેટમાં રખાયા હોય જેથી તેને ધૂળ ન લાગે, ઓછા સમય માટે વપરાયેલા કપડાં વ્યવસ્થિત રીતે ટાંગીને બાથરૂમના દરવાજા પાછળ રાખ્યા હોય (જેથી ફરીથી વપરાય - ખોટા ધોવા ન પડે), ટુવાલો, જાંગિયા/ગંજી, રૂમાલો, ઇત્યાદિ સુઘડતાથી પોતપોતાના ઢગલાઓમાં બાથરૂમના કબાટમાં રાખ્યા હોય. રોજિંદા ચંપલ પોતાના નિયુક્ત જમીન-પાથરણા પર જ કાઢ્યા હોય, બાકીના બધા પગરખા (ઔપચારિક પ્રસંગોના બૂટ, ચાલવાના બૂટ, વધારાના બૂટ-ચંપલ) બાથરૂમના કબાટમાં પ્લાસ્ટિકની કોથળીઓમાં સુઘડ રીતે રાખ્યા હોય, વપરાશ પછી તરત જ પગરખા ચોખ્ખા કરીને પોતપોતાની નિર્ધારિત જગ્યાએ મુકાઈ ગયા જ હોય. બધી જ લેખન સામગ્રીઓ પણ નિર્ધારિત ખાનાઓમાં મુકાઈ જાય, અને મોબાઇલ ફોન પણ પોતાના લાકડાના નાના પારણાંમાં ગોઠવાઈ જાય. કાગળોની કોરી બાજુ રફ-પેડ તરીકે વપરાય - કોઈ પણ લેખન સામગ્રીનો કે કાગળનો બગાડ ન જ થાય. ભાઈશ્રીને દરેકે દરેક વસ્તુની પાક્કી ગણત્રી હોય જ. હજી સુધી એવું કોઈ વખત બન્યું નથી કે કોઈ વસ્તુ જોઈતી હોય અને ન મળી હોય!

આ છેલ્લી બાબત કદાચ કોઈને તદ્દન સાધારણ લાગે, પણ મારે મન તે સૌથી મનગમતી છે! તે છે પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીની તેમના નેપકીનની ગડી કરવાની પદ્ધતિ - હરહંમેશ અને અચૂક! નેપકીનની લંબાઈ પર પહેલી ગડી, પાછી નેપકીનની લંબાઈ પર બીજી ઘડી અને છેલ્લે નેપકીનની પહોળાઈ પર ત્રણ સમાન ભાગમાં ગડીઓ - નેપકીનના બધા ખૂણાઓ ચોક્કસ રીતે મળવા જ જોઈએ - દર વખતે! નેપકીન આ રીતે ગડી કર્યા વગર ભાઈશ્રી કોઈને સુપ્રત ન કરે - શું ખંત, શી સુસંગતા - વાહ!

પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી પાસેથી ખંત સદ્દગુણ શીખીને, તેઓ જેવા જ થવું, તે મારા જીવનનો ધ્યેય બની ગયો છે. ભાઈશ્રી સાથેની દરેક ક્રિયાપ્રતિક્રિયા આપણા ઉપર એક ઉંડી સકારાત્મક છાપ છોડી જાય છે અને આપણને ભવોભવના ગહન પાઠ શીખવે છે.

પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી સાથે ન પ્રેમમાં પડવું (માફ કરજો, પ્રેમમાં ઉઠવું!!!) તે બિલકુલ અશક્ય જ છે.

---

Moments of Insight: Meticulousness

“Discipline is based on pride, on meticulous attention to details, and on mutual respect and confidence. Discipline must be a habit so ingrained that it is stronger than the excitement of the goal or the fear of failure.”

— Gary Ryan Blair

"Bhaishree, we need to pack," I reminded Param Pujya Bhaishree (Bhaishree), at about 3:50pm.

"Yes, we will soon do that," Bhaishree very calmly replied, and continued looking through Vachanamrutji, preparing for his 4:00pm swadhyay and sipping his afternoon tea.

Bhaishree was to depart from Sayla at about 5:30pm to go to Mumbai via a flight from Rajkot, and then, he was to leave for the Dharamayatra to UK the very next day early morning from Mumbai.

This was my maiden experience of helping Bhaishree pack for an extended overseas trip. There was so much happening, and he was so relaxed! 'How?' It just beat me!

"Okay," I said, pretending to remain calm. Deep down, I was wondering, 'Bhaishree will return back from the swadhyay at about 5:15pm and how will we manage to complete his entire packing in just 5-10 minutes!' My anxiety level was on the rise - there was so much to think about and pack for the 12-days’ Dharmayatra; clothes, warm clothes, winter jacket, swadhyay books, medicines, gifts, footwear, etc. etc.

Bhaishree delivered the 4:00pm swadhyay in his calm and cool "signature style," and I could hardly comprehended what Bhaishree said during the swadhyay, continuously thinking about the packing to be done and how the time was getting tighter and tighter for the flight. 'Why does he need to deliver this last swadhyay, when he has to leave and the time is so tight? He can surely ask any Brahmanishth to do that,' I kept questioning and wondering - understanding the unconditional love and overflowing compassion of a true Sadgurudev for his disciples was just beyond me.

Bhaishree compassionately completed his swadhyay at about 5:15pm and stepped out of the Kalyan Hall. "Bhaishree, we have to pack," I once again sternly reminded Bhaishree. I just could not resist my affirmation, and he just sweetly smiled back.  I think he sensed the frustration in my tone, that I was forcibly attempting to camouflage. Along the way from Kalyan Hall to Kutir, several mumuxus stopped Bhaishree in his way to get his blessings, and every stop he was patiently making, my anxiety was just shooting through the roof.

We reached the Kutir at about 5:25pm. "Can you pull out my suitcase and the hand bag, and can you check whether Vijaybhai has brought the car to the Kutir entrance?" Bhaishree requested. 'Will we ever make it? Flight will definitely be missed today,' was still my concern.

I promptly removed Bhaishree's suitcase and hand bag from the cupboard, and hurriedly opened them to start packing. I just could not believe my eyes with what I saw - both bags were almost packed and ready to go! Just then, Bhaishree handed me a bunch of files and a plastic pouch with his medicines, and asked me to put them in the handbag. He also handed me a comprehensive list of all the contents of both his bags! He locked his cupboard and put the keys in his handbag, changed his clothes, wore his shoes, and said, "we are ready, let's go." It was only 5:28pm: I know for sure, since I checked my watch.

He was indeed ready - Bhaishree is always ready! Just then, it dawned on me that during the previous five days of the Ekant Maun Aradhana Shibir, I had seen Bhaishree on-and-off put stuff away either in his suitcase or in his hand bag - as such, he had been continuously and meticulously packing, and also simultaneously preparing a comprehensive list of all the items! He had also prepared a set of files that he would be carrying with him, and had put them aside on the side-table. He had also prepared a clearly-counted set of daily medicines, and systematically packed them in a plastic pouch. These were the last items to be put away in his hand bag - everything was on top of Bhaishree's head and nothing would get missed-out.

I thought, 'What I would have taken a minimum of half-to-one-hour to pack, Bhaishree did it in minutes, sorry, literally in seconds! No last-minute stress or anxiety. No extra effort. How thoughtful? How meticulous?'

That day, I understood the true meaning of Gary Ryan Blair's words that "Discipline must be a habit so ingrained that it is stronger than the excitement of the goal or the fear of failure." Bhaishree is a living proof of these words - every time, without fail.

After the above-narrated instance, I have personally witnessed numerous such 'packing for an extended overseas trip' occasions with Bhaishree, and, believe me, they were all identical. I, sometimes, still do get anxious, but, Bhaishree never does! I truly feel that - that ubiquitous peace on Bhaishree's face emerges directly from his shining virtue of meticulousness - he is always planned and prepared!

By spending precious moments in Bhaishree's divine second-to-none shelter, I have gradually come to understand that, being meticulous eliminates unwarranted anxiety and associated fears. It tends to make one efficient and focused towards the goal, rather than wasting precious time mulling over irrelevant options that would otherwise clutter the mind. No wonder Bhaishree is always razor-sharp decisive.

As Param Krupaludev Shrimad Rajchandraji has quoted in one of his poems - "Greed and mulling over irrelevant options has created this entire worldly life; only remaining inwardly-focused will allow one to achieve salvation." As above, being meticulous, allows one to remain alert in the present and equanimous, and thus would be one of the practical ways of rapidly progressing along the spiritual path towards salvation.

Meticulousness: What an amazing virtue to cultivate in ourselves for our spiritual progress, under the divine shelter of our Sadgurudev Bhaishree, learning from the Master himself. Wow!!!

“શિસ્તતા, તે, ગર્વ, સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ વિગતો ઉપર રખાતા ધ્યાન, અને અરસપરસના આદર અને વિશ્વાસ પર અવલંબિત છે. શિસ્તતા એવી આંતરિક આદત થઇ જવી જોઈએ કે તે લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કર્યાની ખુશી કે નિષ્ફળતાના ડરથી પણ ખુબ જ વધારે મજબૂત હોય.”

— ગેરી રયાન બ્લેર

“ભાઈશ્રી, આપણે સામાન બાંધવાનો છે,” લગભગ બપોરે ત્રણને પચાસના સુમારે મેં પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીને યાદ દેવડાવ્યું.
 
“હા, આપણે થોડી જ વારમાં સામાન બાંધી દઈશું,” બપોરની ચાહનો સબડકો મારતા, ભાઈશ્રીએ ખુબ જ શાંતિથી જવાબ આપ્યો, અને વચનામૃતજીમાંથી બપોરના ચાર વાગ્યાના સ્વાધ્યાયની તૈયારી ચાલુ રાખી.

ભાઈશ્રી તે દિવસે સાંજે સાડા પાંચ વાગે, રાજકોટથી વિમાનમાં મુંબઈ જવા આશ્રમથી રવાના થવાના હતા, અને બીજે જ દિવસે સવારના પહોરમાં યુ.કે.ની ધર્મયાત્રા માટે મુંબઈથી પ્રયાણ કરવાના હતા.

ભાઈશ્રીને જાત્રા માટે તેઓનો સમાન બાંધવામાં મદદ કરવાની આ મારી પહેલવહેલી તક હતી. આટલું બધુ એકી સાથે ચાલતું હતું, અને ભાઈશ્રી એકદમ જ હળવા હતા. ‘કેવી રીતે આટલી હળવાશ?,’ મને જરાક પણ સમજાતું નહોતું.

“બરાબર,” હું જાણે એકદમ જ શાંત હોઉ તેઓ ડોળ કરતા, મેં કહ્યું. મારા મનમાં વિચાર ચાલી રહ્યો હતો કે, ‘ભાઈશ્રી લગભગ સવા પાંચ વાગે સ્વાધ્યાયથી પાછા આવશે, તો તેના પછીની પાંચથી દસ મિનિટમાં બધો સમાન કેવી રીતે બંધાઈ જશે?’ મારી ચિંતા વધતી જતી હતી - કેટલો બધો વિચાર કરીને, પુરા બાર દિવસની ધર્મયાત્રા માટે, કેટલો બધો સમાન બાંધવાનો છે; સાદા કપડા, ગરમ કપડા, શિયાળાનું જૅકેટ, સ્વાધ્યાયલક્ષી પુસ્તકો, દવાઓ, લોકોને આપવાની ભેટો, પગરખા, ઇત્યાદિ, ઇત્યાદિ.

એક બાજુ, ભાઈશ્રીએ પોતાની વિશિષ્ટ શૈલીમાં ચાર વાગ્યાનો સ્વાધ્યાય ઘણી જ શાંતિથી કરાવ્યો, અને, બીજી બાજુ, તે સ્વાધ્યાય દરમિયાન ભાઈશ્રી શું બોલ્યા તેના પર હું જરાક પણ ધ્યાન ન આપી શક્યો! મારા મનમાં, સામાન બાંધવાના અને વિમાનનો સમય નજીકને નજીક આવતો જતો હતો તેના, વિચારો જ સતત આવ્યા કરતા હતા. ‘સમય આટલો ઓછો છે તો ભાઇશ્રીને આ છેલ્લો સ્વાધ્યાય પોતે કરાવવાની શું જરુરત છે? કોઈ પણ બ્રહ્મનિષ્ઠને આ કામ સોંપ્યું હોત તો કેટલું સારુ થાત,’ હું પોતાની જાતને પ્રશ્ન પુછતો રહ્યો - મને એક સદગુરુના તેમના શિષ્યો પ્રત્યેના નિષ્કારણ પ્રેમની અને સતત વહેતી અઢળક કરુણાની સમજણ ન પડી.

ભાઈશ્રી જરા પણ ઉતાવળમાં ન હતા, અને તેઓ લગભગ સવા પાંચ વાગે સ્વાધ્યાય સમાપ્ત કરીને કલ્યાણ હોલમાંથી બહાર આવ્યા. “ભાઈશ્રી, આપણે સામાન બાંધવાનો બાકી છે,” મારાથી જરાક કડક અવાજમાં ફરીથી યાદ દેવડાવાઈ ગયું, અને ભાઈશ્રીએ જવાબમાં મારા તરફ એક મીઠું સ્મિત ફરકાવ્યું. મને એવું લાગ્યું કે ભાઈશ્રીને મારી હતાશાનો ખ્યાલ આવી ગયો હતો, જેને હું ખુબ જ ચાલાકીથી છુપાવવાની કોશિષ કરી રહ્યો હતો. કલ્યાણ હોલથી કુટિર જતા રસ્તામાં ઘણા મુમુક્ષુઓએ આશીર્વાદ લેવા ભાઈશ્રીને અટકાવ્યા, અને જેટલી વાર ભાઈશ્રી શાંતિથી ઉભા રહ્યા, તેટલી જ મારી ચિંતા વધતી ગઈ.

અમે લગભગ પાંચને પચ્ચિસે કુટિરમાં પહોંચ્યા હશું. “જરા મારી સૂટકેસ અને હેન્ડબેગ કાઢીશ? અને જરા જો તો વિજયભાઈએ ગાડી કુટિરની બહાર લગાડી છે કે નહિ?” ભાઈશ્રીએ વિનંતી કરી.

‘શું આપણે આજે સમયસર એરપોર્ટ પહોંચી શકશું? આજે તો વિમાન ગયું જ સમજો,’ હું ખુબ જ ચિંતિત હતો.

મેં તરત જ ભાઈશ્રીની સૂટકેસ અને હેન્ડબેગ કબાટમાંથી બહાર કાઢ્યા અને તેને ખોલીને હું ઉતાવળે સામાન બાંધવાની શરૂઆત કરવા ગયો. ત્યારે મેં જે મારી સગી આંખે જોયું તેને હું માની જ ન શક્યો - બન્ને બેગોમાં સામાન લગભગ મુકાઈ ગયો હતો, બન્ને બેગો લગભગ તૈયાર જેવી જ હતી! ત્યારે ભાઈશ્રીએ મને એક ફાઈલોનો નાનો થોકડો અને દવાઓનું પ્લાસ્ટિકનું પેકેટ આપ્યું, અને તેને હેન્ડબેગમાં મુકવાનું કહ્યું. ભાઈશ્રીએ મને ત્યારે બન્ને બેગોમાં રખાયેલી વસ્તુઓની વ્યવસ્થિત લાંબી યાદિ પણ આપી, અને તેને પણ હેન્ડબેગમાં મુકવાનું કહ્યું. તે પછી ભાઇશ્રીએ કબાટને વાસીને, ચાવીને હેન્ડબેગમાં મૂકી, પોતાતા કપડા બદલાવ્યા, બુટ પહેર્યા, અને બોલ્યા, “આપણે તૈયાર છીએ, ચાલો નીકળીએ.” એ વખતે માત્ર પાંચને અઠિયાવીશ થઇ હતી: મને તેની પાક્કી ખાત્રી છે, કારણ કે ચિંતામાંને ચિંતામાં તે વખતે મેં મારી ઘડિયાળ અવશ્ય જોઈ હતી.

તેઓ તૈયાર હતા - પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી હંમેશા તૈયાર જ હોય છે! ત્યારે મને યાદ આવ્યું કે તે એકાંત મૌન આરાધના શિબિરના છેલ્લા પાંચ દિવસો દરમિયાન ભાઇશ્રી કંઈને કંઈ તેઓની સૂટકેસમાં કે હેન્ડબેગમાં મુકતા જતા હતા - ભાઈશ્રીએ તો તેમનો સામાન બાંધવાનું ક્યારનું શરુ કરી દીધું હતું, અને લગભગ સમાપ્ત પણ કરી કાઢ્યું હતું, અને સાથે સાથે બન્ને બેગોમાં રખાયેલી બધી વસ્તુઓની વ્યવસ્થિત યાદિ પણ તૈયાર જ હતી! તે ઉપરાંત, તેઓએ તેમના પલંગની બાજુના ટેબલ ઉપર સાથે લઇ જવાની ફાઈલોનો થોકડો અને જાત્રા દરમિયાન જોઈતી દવાઓનું વ્યવસ્થિત ગણીને પ્લાસ્ટિકનું પેકેટ પણ તૈયાર કરી દીધું હતું, જે છેલ્લે હેન્ડબેગમાં મુકવાના હતા. ભાઈશ્રીને બધું જ યાદ હતું, જેથી કે કશું પણ ચૂકાઈ ન જાય.
 
મને વિચાર આવ્યો કે, ‘આ સામાન બાંધતા મને ઓછામાં ઓછો અડધો કલાક કે પૂરો કલાક લાગ્યો હોત, તે કામ ભાઈશ્રીએ મિનિટોમાં નહિ પણ સેકન્ડોમાં પતાવ્યું! ન કોઈ છેલ્લી ઘડીની ચિંતા કે તણાવ. ન કોઈ ઉશ્કેરાટ, કે ન કોઈ વધારાના વલ્ખા. શું વિચારશીલતા? શું ખંત? વાહ!

તે દિવસે મને ગેરી રયાન બ્લેરના શબ્દો ખરેખર સમજાયા કે, “શિસ્તતા એવી આંતરિક આદત થઇ જવી જોઈએ કે તે લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કર્યાની ખુશી કે નિષ્ફળતાના ડરથી પણ ખુબ જ વધારે મજબૂત હોય.” પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી આ શબ્દોની જીવંત સાબિતી છે - હરહંમેશ, કદી પણ ચુક્યા વગર.
 
ઉપર દર્શાવેલા દ્રષ્ટાંત પછી, ભાઈશ્રી સાથે ધર્મયાત્રા માટે સામાન બાંધવાના અનેક પ્રસંગોનો હું સાક્ષી બન્યો છું, અને તે બધા પ્રસંગો એક સરખા જ રહ્યા છે. હું ઘણી વાર છેલ્લી ઘડીએ ચિંતિત થયો હોઈશ, પણ ભાઈશ્રી તો હંમેશા અચલ અને અડગ જ રહ્યા હોય!

મને ખાત્રી છે - પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીના મુખ ઉપર હરહંમેશ શોભતી અચલ શાંતિ તેઓના ઝળહળતા ખંત સદ્દગુણને કારણે જ છે - તેઓ હંમેશા સંપૂર્ણ રીતે આયોજિત અને તૈયાર જ હોય છે!

પરમ પૂજ્ય ભાઇશ્રીની દિવ્ય નિશ્રામાં રહેતા રહેતા મારી સમજણ વધતી ગઈ છે કે, ખંતીલા બનવાથી બિનજરૂરી ચિંતા અને ડરનો સહજ નાશ થાય છે. ખંત સદ્દગુણ વિકસાવવાથી કાર્યક્ષમતા અને લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે કેન્દ્રિત કરાતું ધ્યાન વધશે, જેથી મનને દુષિત કરતા વિકલ્પોમાં મારો ખોટો કિંમતી સમય નહિ વેડફાય. આ પછી, ભાઈશ્રીની નિર્ણય લેવાની ક્ષમતા એકદમ જ અણીશુદ્ધ હોય, તેમાં હવે નવાઈ શી?

પરમ કૃપાળુદેવ શ્રીમદ્દ રાજચંદ્રજીએ તેઓના એક પદમાં (શ્રી જિન પરમાત્માને નમઃ, રાજકોટ, 1957) સ્પષ્ટ દર્શાવ્યું છે કે -

“ઉપજે મોહ વિકલ્પથી, સમસ્ત આ સંસાર;
અંતર્મુખ અવલોકતાં, વિલય થતાં નહીં વાર.”

એ જ પ્રમાણે - ખંત સદ્દગુણ કેળવવાથી મુમુક્ષુથી વર્તમાનકાળમાં સમભાવથી (મોહ અને વિકલ્પ વગર, રાગ અને દ્વેષ વગર) સાવચેતીપૂર્વક વર્તાશે, અને મુમુક્ષુ માટે વ્યવહારૂ જીવનમાં પણ ખંત સદ્દગુણ અધ્યાત્મ માર્ગ પર ઝડપથી સહજ પ્રગતિ સાધવાનું કારણ બની જશે.

ખંત/ચોકસાઈ: આપણી આધ્યાત્મિક પ્રગતિ માટે, આપણામાં વિકસાવવા લાયક એક અદભુત સદ્દગુણ! અને તે પણ આપણા ખંતિલા સદગુરુદેવ પરમ પૂજ્ય ભાઇશ્રીના માર્ગદર્શન હેઠળ, તેઓના જ દિવ્ય અનન્ય શરણમાં રહી ને. એનાથી વધારે સુંદર શું વાત હોઈ શકે? વાહ!!!

Truth Circle: A Complete Change in my Temperament Due to Shrimad's Divine Influence

A Complete Change in My Temperament Due to Shrimad Rajchandra’s Divine Influence

As narrated by Kalyanbhai Mooljibhai Patel

Before I came into Shrimad’s divine association, my temperament was that of an aggressive and quarrelsome person. Even the slightest provocation would make me extremely angry. Naturally, people preferred to keep a safe distance from me.  

It is without doubt the fruition of some extraordinary good deed from the past that led me to an elevated soul like Shrimad, in this life. By listening to Shrimad’s words of spiritual wisdom, which reflect the highest truth, I was able to increase my awareness and also my ability to discriminate between truth and illusion.

Since then, there has been a complete shift in my perception and my approach to life. It is only due to my Guru Shrimad’s grace, that my passion of intense anger has diminished to a significant extent. This effortless positive transformation in my disposition has made me more straightforward and light-hearted. I no longer react negatively to any criticism received and instead take it in stride. This positive transition has not gone unnoticed and I have received several compliments and words of encouragement from family and friends.

Shrimad, my Guru, my Lord,  has come into my life and transformed it in the most beautiful way.

- Inspirational Stories of Shrimad Rajchandra, page 259

પરમકૃપાળુદેવની કૃપાથી ક્રોધ પ્રકૃતિમાં સાવ પલટો

શ્રીમદ્ અને કલ્યાણભાઈ મૂળજીભાઈ પટેલ

શ્રીમદ્જીનો દિવ્ય સત્સમાગમ મળ્યા પૂર્વે મને એટલો બધો ક્રોધ કષાય વર્તતો હતો કે સહજ બાબતમાં પણ હું તપી જતો, અને ક્રોધાતુર થઇ દરેકની સાથે તકરાર કરતો. જેથી લોકોમાં મારી એવી છાપ પડી ગઈ હતી કે આ માણસને છંછેડવા જેવો નથી. બને ત્યાં સુધી લોકો મારાથી દૂર જ રહેવાનું પસંદ કરતાં. એવામાં મારા ઉત્કૃષ્ટ પુણ્યોદયે મને શ્રીમદ્જીનો પરિચય થયો! તેઓનાં શ્રીમુખેથી વહેતાં કરુણાસભર નિઃસ્પૃહ પારમાર્થિક બોધવચનો સાંભળતાં તેઓશ્રીના અનુગ્રહે વિવેક-વિચારણા શરૂ થઈ. દ્રષ્ટિ બદલાઈ ગઈ, અભિગમ બદલાયો. શ્રીમદ્જીની કૃપાથી મારામાં રહેલો એ તીવ્ર ક્રોધ કષાય સહજતાથી ઘણે અંશે મોળો પડ્યો. હવે એવો સરળભાવ વર્તે છે કે કોઈ મારું ગમે તેટલું વાંકુ બોલે તો પણ તેનો ખેદ મને થતો નથી, અને સૌની સાથે નાના બાળકની માફક લઘુત્વભાવે વર્તવાનું થાય છે. લોકોમાં મારી છાપ સકારાત્મક બની છે કે વ્રજભાઈ તો તદ્દન બદલાઈ જ ગયા છે! પહેલાં જે લોકો મારો સંગ કરવાનું ટાળતા, તે જ લોકો હવે મારા પર ઘણી જ ચાહના રાખે છે. મારું જીવન આનંદમય બની ગયું છે. આ સઘળો પ્રતાપ સદગુરુદેવ પરમકૃપાળુ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર ભગવાનનો જ છે.

- શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર - પ્રેરક પ્રસંગો - પાનું ૨૫૯

Download the pdf here

Bodhdurlabh Bhavana - Contemplation of the rarity of true religion and guidance. - બોધદુર્લભ ભાવના

“Bodhdurlabh bhavana
સંસારમાં ભમતા આત્માને સમ્યક્જ્ઞાનની પ્રસાદી પ્રાપ્ત થવી દુર્લભ છે; વા સમ્યક્જ્ઞાન પામ્યો તો ચારિત્ર સર્વવિરતીપરિણામરૂપ ધર્મ પામવો દુર્લભ છે એમ ચિંતવવું તે અગિયારમી બોધદુર્લભભાવના.
- શ્રીમદ રાજચંદ્ર, વચનામૃત

Transliteration
Sansaarmaa bhamtaa aatmane samyakgnaanni prasaadi praapt thavi durlabh chhe; vaa samyakgnaan pamyo to chaaritra sarvaviratiparinaamroop dharma paamvo durlabh chhe em chintavvu te agiyaarmi bodhdurlabhbhaavanaa.

Translation
It is rare for the soul wandering in sansaar (world) to acquire the divine blessing of right knowledge; and if it attains right knowledge, then it is rare to find the religion that derives from completely detached conduct. To contemplate thus is the eleventh Bodhdurlabh bhavana.”

— Shrimad Rajchandra, Vachanamrut

---

Bodhdurlabh Bhavana

From the time we are born, we are taught how to walk, talk, sit, eat, etc. When we get a little older, we go to school to imbibe knowledge about the world we live in – what it is and how it functions.      

Acquiring this knowledge is important for us to live well in this life. There is a knowledge, however, that goes beyond the given. It helps us and heals us forever. It bestows inner peace and lasting calm. 

જેને આત્મા જાણ્યો તેને સર્વ જાણ્યું 

This knowledge is actually the substratum of all knowledge that we can derive from other sources, because once we acquire this knowledge, we can progressively ascend the path to salvation and naturally know everything about all the worlds that exist without ever reading a text book or going to school. But that’s just the side benefit. The real advantage of acquiring this knowledge of the self is that it can lift you out of the vicious cycle of births and deaths and eliminate all possibility of sorrow and unhappiness. For good.

Each one of us has spent an eternity in nigod - that pit of misery where infinite souls struggle in invisible bodies squashed against one another in a crushing lack of space. Each time a soul attains liberation (Siddha), one organism is freed from nigod, giving it the opportunity to fashion its life intelligently and attain liberation.   

Thanks to our good fortune, we have been released from that abyss. From an organism with a single sense organ to one with mobility is a tough progression that only some manage; from that to possessing a body with five senses is an ascent that even fewer make. Rarer than these possibilities is the acquisition of the acme of physical evolution - a human form.    

Back and forth, we have been criss-crossing a cyclical labyrinth of infinite births and deaths to get at where we are. A human body is an exceptional (dushprapya) accomplishment that is achieved only with a sustained struggle and accumulation of good karma over a zillion millennia. It is only in the human form that we can liberate our soul.   

We are fortunate that our transmigration has endowed us with the human form countless times but, regrettably, we have not managed to liberate ourselves from the bondage of birth and death. A step ahead of accomplishing a human form is getting a conducive environment where our spiritual quest can take seed and grow.  

We have attained this rare stage as well, in many human births, after a lot of hardship. The fact that our soul still continues to be trapped in a body suggests that we have missed something in previous human lives in spite of being blessed with an encouraging atmosphere for spiritual growth. 

બહુ પૂણ્યકેરા પુંજથી શુભ દેહ માનવનો મળ્યો,
તોયે અરે! ભવચક્રનો આંટો નહિ એક્કે ટાળ્યો.  

That elusive element that we missed is access to right knowledge (samyak gnaan), right faith (samyak darshan) and right conduct (samyak chaaritra) which can help us escape the relentless grind of life. 

In Jainism, we are blessed to have a rich bounty of literature on the right knowledge. There is road map expertly guiding us towards self-realisation and salvation. Even though many original scriptures have been lost over time, what we have today is more than adequate to deliver us from our miserable existence in this world. But we falter in our inability to decode and understand the teachings as they should be. We need somebody who can interpret it the correct way.   

Western philosopher Bertrand Russell, in ‘Appearance and Reality’, tells us that we see a rectangular table as rectangular even though that is not how it appears to our eyes. In our perception, the farther side of the table looks shorter; the table appears as if it tapers towards the other side. However, our experience informs us that the table is rectangular. Therefore, we see the table as rectangular in our mind, and not a trapezoid as our eyes see it.   

In the same way, knowledge of the self is acquired by seeking out an experienced master who knows the soul as it is and can impart that knowledge to us on the basis of his profound insight into our spiritual texts.    

Left to ourselves, we may not interpret or comprehend the teaching as they are. A little knowledge is a dangerous thing.

In all his literature, Param Krupaludev Shrimad Rajchandra has articulated the ‘mool marg’ – the quintessential path - of Bhagwan Mahavir. His teachings have enlightened innumerable seekers. In verse 128 of ‘Aatmasiddhi Shastra’, he sums up the six core spiritual truths and tells us their significance:   

દર્શન ષટે સમાય છે, આ ષટ સ્થાનકમાંહી,
વિચારતાં વિસ્તારથી, સંશય રહે ન કાંઈ 

There is soul; the soul is eternal; the soul is the doer of karma; the soul bears the fruits of its karma; there is salvation; the path of salvation is through true dharma. Contemplation of these eternal truths will clear all cobwebs of doubt and open our inner eye.

The primary quality a seeker needs to have is thirst for truth - right knowledge (samyak gnaan). Param Pujya Bhaishree says right knowledge leads to right faith. However, right knowledge gets fructified only with the experience of the self or right faith (samyak darshan). These two lead us to right conduct (samyak chaaritra).  Therefore, right faith is what seekers need to strive for. That is the number one. If you add zeroes to zeroes, you get nothing. Add zeroes to the number one, and you get a value.

On one occasion, Shrimadji told the village children a story: A goat and a buffalo went to a pond to drink water. When they returned, the goat had had some water but the buffalo had not. He asked the children why that was so. The children could not answer. Shrimadji explained, not in these exact words, “A buffalo has the habit of muddying the water while the goat drank from the edge of the pond.  Like the buffalo, some people go to a wise person but are unable to benefit from his experience, and instead are a hindrance to others. Other listeners are like the goat. They absorb what he says and benefit.”  

A true seeker needs to have the drive - the thirst and the respect for knowledge. He needs to want out. Permanently. Our mindless pursuit of the temporal can be arrested only with the force of a Sadguru’s blessing and our hard work. We are blessed to have the grace of an enlightened master like Param Pujya Bhaishree who is holding up the invaluable light of liberation in his hands to offer us. What are we waiting for? Why slacken in following the path?  

We cannot falter now. There are many organisms still out there suffering in nigod who are suffering unbearable agony. The incidence of our freedom from our past must mean something. Let’s contemplate: “I have suffered immeasurable agony in the terminal darkness of nigod and other life forms. I do not wish to prolong my suffering by taking any other form. I will follow my Sadguru’s aagnas, read and listen to what he has said and work hard to free my soul from transmigration.” 

That is the only way we too can experience the bliss we see on our Sadguru’s face.

બોધદુર્લભ ભાવના

દુર્લભબોધિ એવા પંચમ કાળમાં સાચું જ્ઞાન કોને કહેવાય તેજ મોટા ભાગના મનુષ્યો જાણતા નથી માટે પ્રથમ સમ્યફજ્ઞાન  શું છે તે જાણવું અગત્યનું છે.  

ખાવું, પીવું, બેસવું, ચાલવું  વગેરે બધી સાહજિક ક્રિયાઓ છે. આ ક્રિયાઓ થકી  મનુષ્ય સ્વાવલંબી બને છે અને માટેજ બાળકનો જન્મ થાય ત્યારથીજ તે બધું શીખવા માંડે એવો ભાવ માતા પિતા તેમજ  અન્ય કુટુંબીજનને હોય છે.    

દરેક બાળકમાં ગ્રહણ કરવાની નૈસર્ગિક શક્તિ રહેલી છે. જેમ જેમ તે મોટું થાય, તેમ તેમ આ જગતને તે જાણતું  અને સમજતું થાય છે. શાળાનો અભ્યાસ તેને વ્યવસ્થિત રીતે વિવિધ વિષયો શીખવાડે છે. વિવેકપૂર્ણ  જીવન જીવવા માટે ભાષાજ્ઞાન, ગણિત, વિજ્ઞાન વગેરે ભણવાની જરૂરિયાત  છે. આ ભૌતિક જ્ઞાન થકી વ્યાવહારિક જીવન ઉન્નત બને છે. દુર્ભાગ્યે, સારા મનુષ્ય બનવાને બદલે સારી નોકરી મળશે એવા લક્ષ્યે બાળકને ભણાવામાં આવે છે. ભણવું એ વાસ્તવમાં જ્ઞાન નથી, જ્ઞાન એ કંઈ જુદીજ વસ્તુ છે. પર પદાર્થોનું જ્ઞાન લેવું એ ખરેખર માત્ર માહિતી છે. પુસ્તકમાંથી વાંચેલું, કોઈનું સાંભળેલું અથવા પોતે  જોવાથી કે બાહ્ય જીવનના અનુભવથી  આપણે આ જગતને જાણીએ છીએ, તેની રીતભાત શીખી જીવન જીવીએ છીએ. તે જ્ઞાન એ વાસ્તવમાં જ્ઞાન નથી. જ્ઞાન એજ કે જે ભવ હેતુ નહિ પણ મોક્ષ માટેનો સેતુ બને.  

“જિનવર કહે છે જ્ઞાન તેને, સર્વ ભવ્યો સાંભળો” એ પદમાં પરમ કૃપાળુ દેવ શ્રીમદ્જી લખે છે:  

નહિ ગ્રંથમાંહી જ્ઞાન ભાખ્યું, જ્ઞાન નહિ કવિચાતુરી; 
નહિ મંત્ર તંત્રો જ્ઞાન દાખ્યાં, જ્ઞાન નહિ ભાષા ઠરી; 
નહિ અન્ય સ્થાને જ્ઞાન ભાખ્યું, જ્ઞાન જ્ઞાનીમાં કળો;
જિનવર કહે છે જ્ઞાન તેને, સર્વ ભવ્યો સાંભળો.
તમામ આગમોને જાણતો, નવપૂર્વધારી વિદ્વાન હોય પણ જો આત્માને ન જાણ્યો તો બધું જાણવું નિષ્ફળ છે, નિરર્થક છે. જેણે આત્મા જાણ્યો તેણે સર્વ જાણ્યું.

પ્રેમ, શાંતિ, પ્રસન્નતા, ક્ષમા સહનશીલતા અને સમભાવ જેવા ગુણ જેના દ્વારા પ્રગટ થાય તે સાચું જ્ઞાન. જ્ઞાન એ એક એવી અવસ્થા છે જેમાં શરીર પ્રત્યે આત્મબુધ્ધિ થતી નથી. જ્યાં જ્ઞાન છે ત્યાં  દુઃખ મધ્યે પણ સુખનો અહેસાસ થાય છે. જ્ઞાન એ આત્માનો સહજ સ્વભાવ છે, દેહ, ઇન્દ્રિયો, મન એ તેના માધ્યમ છે. પોતાને એટલે કે આત્માને જાણવા માટે કોઈ ઇન્દ્રિયોની આવશ્ક્યતા નથી તે અતીન્દ્રિય જ્ઞાન છે. આ જ્ઞાન જયારે પૂર્ણ રૂપે ખીલે છે ત્યારે કોઈ પુસ્તકો વાંચવા પડતા નથી ત્રણે લોક અને ત્રણે કાળ આત્માના જ્ઞાનમાં સહજ જણાય છે.  ખરેખર તે જ્ઞાનનો હેતુ અનંત સમાધિ સુખ છે,  પણ આંતરિક નિર્મળતા એટલી અધિક છે કે આખુંએ બ્રહ્માંડ તે જ્ઞાનમાં સહજ સમાય જાય છે.  

અનંતકાળનું જન્મમરણનું તીવ્રતમ દુઃખ એક માત્ર આત્મજ્ઞાન થતાં દૂર થાય છે. તે જ્ઞાન ભવસમુદ્ર પાર કરાવી દે છે. આ જ્ઞાન દ્વારા અનેક ગુણો  ઉત્તમ રીતે ખીલતા જાય છે અને પરમાર્થના પંથે તે આગળ વધારે છે. આ જ્ઞાનમાં સ્થાયિ નિવાસ કરતા અનંત કર્મોની નિર્જરા થાય છે.  જ્ઞાનભાવમાં રહી,  શુધ્ધ ચારિત્ર પાળી, અસંગ બની જીવ  મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે.       

એક શરીરમાં અગણિત જીવો અનંત કાળ સુધી નિગોદમાં રહી અત્યંત દુઃખ અનુભવતા રહે છે. એક આત્મા જ્યારે સિધ્ધ ગતિને વરે ત્યારે નિગોદમાંનો એક જીવ છૂટે છે. છૂટ્યા પછી જો તે જીવ સદબુધ્ધિપૂર્વક, પોતાનું કલ્યાણ વિચારીને જીવન જીવે તો અવશ્ય  મોક્ષને પામે છે. આપણે અતિ ભાગ્યશાળી છીએ કે અનંત કાળના એ દુઃખમય કારાગૃહ માંથી છૂટી ગયા છીએ. અકામ નિર્જરા કરતા  કરતા અસંખ્યાત કાળ  વ્યતીત થયા બાદ એકેન્દ્રિયમાંથી પંચેન્દ્રિય મનુષ્યપણું પ્રાપ્ત થયું છે. નિગોદથી મનુષ્યની આ દુઃખમય યાત્રા અનંત વાર આપણા આત્માએ કરી છે પણ અફસોસ કે  સંસારચક્ર હજુ સુધી ફરતુંજ રહ્યું છે. આપણે સંકલ્પ કરીએ  કે સદ્દગુરુ પાસેથી પ્રાપ્ત થયેલા યથાર્થ બોધને આપણે સૂક્ષ્મ રીતે વાગોળીશું, આપણી તમામ શક્તિઓને જોડીને ઉત્તમ પુરુષાર્થ કરીશું. યાદ રાખીએ કે મનુષ્ય ભવ તે મોક્ષ પ્રાપ્તિ માટેનું અમૂલ્ય સાધન છે. જ્ઞાનીઓ કહે છે કે મનુષ્ય ભવ મળતાં જ મોક્ષની અર્ધી યાત્રા તો પુરી થઇ ગઈ.  હવે બાકીનો અર્ધો માર્ગ  પૂરો કરવામાં પ્રમાદ શું કામ કરવો જોઈએ?         

ભગવાન મહાવીરે પોતાની છેલ્લી દેશના, ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં 4 વસ્તુઓને ઉત્તરોત્તર અતિ દુર્લભ ગણાવી છે. મનુષ્ય ભવ, જિન ઉપદેશનું શ્રવણ, તે ઉપદેશ પરનું શ્રધ્ધાન અને ભગવાને આપેલા ઉપદેશનું જીવનમાં આચરણ. આ બોધિદુર્લભ કાળમાં ધર્મ પામવો સહેલો નથી પણ જેને પરમ કૃપાળુ દેવનું ધર્મ સાહિત્ય ભાઈશ્રી જેવા જ્ઞાનવંત ગુરુ પાસે સાંભળવા અને સમજવા મળ્યું હોય તેને તે અતિ દુર્લભ પણ સુલભ છે.  

જે અતિ દુર્લભ છે તે પણ આપણે અનેક વખત પ્રાપ્ત કર્યું અને છતાંયે આપણે અહીં રાખડીએ છીએ. જન્મ અને મરણના અતિશય દુઃખ સહન કરીએ છીએ. 

મોક્ષમાળાના ૬૭માં પાઠમાં અમૂલ્ય તત્વ વિચારના શીર્ષક હેઠળ પરમ કૃપાળુ દેવે એક એવા પદની રચના કરી કે જે પરમાર્થ માર્ગે પ્રવેશ કરવાનું નિમિત્ત બને છે.  તેમાં તેઓ લખે છે.   

બહુ પુણ્યકેરા પુંજથી શુભ દેહ માનવનો મળ્યો,
તોયે અરે! ભવચક્રનો આંટો નહિ એક્કે ટળ્યો, 
સુખ પ્રાપ્ત કરતાં  સુખ ટળે છે લેશ એ લક્ષે લહો 
ક્ષણ ક્ષણ ભયંકર ભાવ મરણે કાં અહો રાચી રહો  

બાહ્ય સુખની પ્રાપ્તિને અર્થે આવો મહામૂલો ભવ વેડફાય ગયો. લક્ષ્મી, અધિકાર, કુટુંબ પરિવાર વગેરે મેળળવા અને સાચવામાં આ ભવનો અંત આવી ગયો. આ બધામાં   ભગવાનને ભુલ્યો તેથી ભવભ્રમણનો અંત ના આવ્યો.      

એવી તે શું ભૂલ રહી ગઈ કે જેથી હોઠ સુધી પ્યાલો આવ્યો પણ અમૃત પીવાયું નહિ?   

પોતાની મતિકલ્પનાએ ધર્મ કર્યો, સદ્દગુરુને શોધ્યા નહિ તેની આજ્ઞાઓને અપૂર્વ રુચિ સાથે પાળી નહિ જો પાળી હોત તો સમ્યફજ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની અભેદ અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરી આ સંસાર અને તેના તાપથી મુક્ત થઇ ગયો હોત. 

સ્વછંદ મત આગ્રહ તજી વર્તે સદગુરુ લક્ષ 
સમકિત તેને ભાખીયું કારણ ગણી પ્રત્યક્ષ 

જૈન પૂર્વાચાર્યોએ અનેક ધર્મગ્રંથો રચેલા છે. પ્રાચીન ગ્રંથો અને થોડા આગમો અત્યારે સચવાયેલા નથી છતાં જે છે તે ઘણું છે. આગમોનો સાર તેમાં પ્રાપ્ત થાય છે. મોક્ષનો માર્ગ તેમાં યથાર્થ રીતે આલેખાયો છે. તે ધર્મ ગ્રંથોની તાત્વિક સમજણ આપણે પોતે વાંચીને મેળવી શકીએ એમ નથી. તેની યથાર્થ સમજણ કોઈ આત્મજ્ઞાની ગુરુ પાસે મેળવવી જરૂરી છે. પરમ કૃપાળુ શ્રીમદ્જી કહે છે કે શાસ્ત્રોમાં માર્ગ કહ્યો છે પણ મર્મ તો સત્પુરુષના અંત:કરણમાં રહ્યો છે. એક વિશિષ્ઠ પ્રજ્ઞાના સહારે અને સથવારે આ ગ્રંથોનું નવનીત આપણે પામી શકીએ એમ છીએ. 

પશ્ચિમના તત્વચિંતક બેર્ટ્રેન્ડ રસેલ,  તેમના પુસ્તક “દેખાવ અને સત્ય” માં જણાવે છે કે, લંબચોરસ ટેબલને જયારે આપણે જોઈએ છીએ ત્યારે આપણી  દ્રષ્ટિમાં તેની બીજી બાજુ નાની લાગે છે અને તે ખૂણાઓથી નાનું થતું જતું હોય એવું પણ ભાસે છે છતાંએ  આપણે આપણા અનુભવથી તે ટેબલને  લંબચોરસ જ માનીએ છીએ.    

એક પ્રજ્વલિત દીવો અન્ય દીવાને પ્રદીપ્ત કરવાની શક્તિ ધરાવે છે. અનુભવી ગુરુ દ્વારા જીવ સાચું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે. દ્રશ્યને અદ્રશ્ય કરી, અદ્રશ્યને જેણે દ્રશ્ય કર્યું છે એવા આત્મઅનુભવી સત્પુરુષના જ્ઞાન વચનો દ્વારા મોહ અને મિથ્યાત્વ દૂર થાય છે. સદ્દગુરુના આશ્રયે રહેતા સાધકને આત્માનો લક્ષ થાય છે કારણ સદ્દગુરુ સ્વયં વિદેહી છે, દેહ છતાં દેહાતીત છે.         

“મૂળ મારગ સાંભળો જિનનો રે” પદમાં તેમજ આ અવનીનું અમૃત એવી “આત્મસિધ્ધિમાં” પરમ કૃપાળુ દેવે ભગવાન મહાવીરે ભાખેલા મૂળ સનાતન આત્મધર્મની પ્રરુપણા કરી છે. મોક્ષના માર્ગે ચાલનારા પથિકોને તે અત્યંત ઉપકારી છે.   જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની સરળ વ્યાખ્યાઓ મૂળ મારગમાં આપી છે.  સદગુરુનું માહાત્મ્ય, તેમના ગુણલક્ષણો, મતાર્થીપણુ, આત્માર્થીપણુ,  આત્માના છ પદ તેમજ છ દર્શનની સમજણ, 3 પ્રકારના સમ્યગદર્શન જેવી અનેક બાબતો ગુરુશિષ્ય સંવાદની શૈલીથી આત્મસિધ્ધિમાં વણાયેલી છે.        

સત્યને પ્રાપ્ત કરવાની અદમ્ય ઈચ્છા પ્રથમ જાગવી જોઈએ. દુઃખ જેને વેદાય તેજ દુઃખથી મુક્ત થવા ઈચ્છે છે. દર્દ હોય તો દવા માટે જીવ પુરુષાર્થ કરે છે. પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી એમ કહે છે કે, સાચી સમજણ હોય તો પુરુષાર્થ પણ સુવ્યવસ્થિત થાય. જેને આત્માનો સાક્ષાત્કાર થયો છે તેમની વાણી સતનું શ્રધ્ધાન કરાવવામાં સમર્થ બને છે અને સમ્યફજ્ઞાન અને શ્રધ્ધા બંને ભેગા થાય ત્યાં સનાતન આત્મધર્મ પાળવો મુશ્કેલ નથી. તેના આચરણમાં સતધર્મ વણાય જાય છે. માટે શ્રધ્ધા એ પરમ આવશ્યક તત્વ છે. તોજ જીવ સમર્પિત થઇ, પ્રમાદને દૂર કરી ખંતપૂર્વક મહેનત કરે છે.      

બાળકોને કથાનુયોગ દ્વારા બોધ આપતા શ્રીમદ્જીએ કહ્યું: એક વાર બકરી અને ભેંસ બંને પાણી પીવા તળાવે ગયા. પાછા આવ્યા ત્યારે બકરીએ પાણી પી પોતાની તરસ છીપાવી હતી પણ ભેંસ તરસી ને તરસી રહી. કહો તેનું શું કારણ હશે? એમ શ્રીમદ્જીએ બાળકોને પ્રશ્ન કર્યો. જ્યારે કોઈએ જવાબ ન આપ્યો ત્યારે શ્રીમદ્જીએ રહસ્ય સમજાવતાં કહ્યું. તળાવના કિનારે ઉભા રહીને બકરીએ પાણી પી લીધું જ્યારે ભેંસ પોતાના ભારી  શરીર સાથે સિધી તળાવની અંદર દાખલ થઇ. તળાવમાં નીચે રહેલી  માટી તેના પગથી ખુંદાતા તે ઉપર આવી અને પાણી આખું ડહોળાય ગયું, જેથી ભેંસ તે પાણી પી ન શકી અને અતૃપ્ત પાછી ફરી. આવીજ રીતે પોતાને ચતુર સમજતો વ્યક્તિ જ્યારે જ્ઞાની પાસે જાય છે ત્યારે તેને કોઈ ફાયદો થતો નથી અને ઉલટો તે અન્યને નડતરરૂપ બને છે. જે લઘુતા ભાવે, વિનયપૂર્વક જ્ઞાની પાસે જાય છે તે આ બકરીની જેમ અધ્યાત્મનું જળ પીને પાવન થાય છે.      

સાચો સાધક છે તે માત્ર જિજ્ઞાસુ નહિ પણ પિપાસુ હોવો જોઈએ. જ્ઞાન અને જ્ઞાની પ્રત્યે હૃદયમાં ઉત્કૃષ્ટ પૂજ્યભાવ ધારણ કરીને તે સાધના કરે છે. જીવન મૃત્યુની ઘટમાળ તેને અસહ્ય લાગે છે અને તેને તેમાંથી હવે છૂટવુંજ છે. ધર્મ અને ધંધો બન્નેમાં પગ રાખીને આત્મા નહિ પ્રાપ્ત થાય તે એ સ્પષ્ટ જાણે છે. તે હવે માત્ર મોક્ષનો જ અભિલાષી છે. સંસારમાં, તેને કોઈ રુચિ રહી નથી. કર્મ છોડવા છે અને નવા હવે નથીજ બાંધવા એવો દ્રઢ સંકલ્પ રાખી તે સદ્દગુરુ અનુગ્રહે સાધનાના પંથે ઉત્તમ પુરુષાર્થ કરે છે. શિષ્યની યોગ્યતા જોઈ સદગુરૂ બોધિબીજની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. ધ્યાન સાધનાનો પુરુષાર્થ અવિરત ચાલુ થાય છે. જડ શરીર અને ચૈતન્ય આત્માનું ભેદજ્ઞાન કરી તે સાધક કાર્યે કાર્યે અને પ્રસંગે પ્રસંગે મોહને દૂર કરતો જાય છે. અંતે શરીરમાં નહિ પણ આત્મામાં જીવતો થાય છે. 

પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી જેવા સમર્થ સદ્દગુરુ મળ્યા પછી હવે આપણે કોની રાહ જોઈએ છીએ? કેમ પ્રમાદમાં પડ્યા રહ્યા છીએ?     

બોધિદુર્લભ કાળમાં આવા ઉત્તમ નિમિત્તો કોઈ મહાપુણ્યશાળીને જ મળે. અનંત જીવો નિગોદમાં હજુ દુઃખ અને પીડામાં ટળવળી રહ્યા છે. ત્યાંથી આપણે માંડ માંડ છૂટ્યા છીએ. શું મોહ અને પ્રમાદને વશ થઇ ફરી નિગોદમાં જવું છે? નથીજ જવું. મુક્તિ એ મારુ લક્ષ છે. ગુરુ આશ્રયે રહી, અહિંસા પરમો ધર્મને પાળી, હું મારું કલ્યાણ સાધીશ એ પ્રતિજ્ઞા છે. આ એક માત્ર છૂટવાનો મહામાર્ગ છે અને હું તે માર્ગે ચાલીને અવશ્ય છૂટીશ.

---

Diwali 2017

During the Diwali celebrations this year Param Pujya Bhaishree took the text: 'Maniratna Mala' by Shree Tulsidasji. Param Krupaludev Shrimad Rajchandra had instructed in Letters 435, 789, 796 and updesh chaya 11 that this text was important to read. It contains many outstanding examples and understandings of 'Moh' which is worth contemplating on. The text is made up of 32 Shloks or stanzas. The expanded explanation of these 32 shloks is in the form of 100 questions and answers.

We share the swadhyays with you here below. 

Shree Kalpasutra

During Paryushan Mahaparva the Kalpasutra shastra is read. The shatra contains the biographies of Tirthanker bhagwans, most notably Shree Parshvanath Bhagwan and Shree Mahavir Bhagwan.

In Raj Saubhag ashram Sayla Br Vinubhai has read the Kalpasutra under Param Pujya Bapuji’s and Param pujya Bhaishree’s agna for many years.

The recordings below are from 2017 and are shared here for your inspiration.

Yug Purush shows sponsored by mumukshus in Sudan and Nairobi

Raj Saubhag Ashram mumukshus Ashokbhai Parekh (Sudan show) and Manjuben Navin Raja (Nairobi) sponsored 3 shows of the Yug Purush play in Sudan (2) and Nairobi (1).

Two shows were hosted in the newly renovated Friendship Hall, Sudan.  The first show was hosted on 29th September 2017 in Gujarati. Over 650 people watched the impact of Shrimad Rajchandra on Mahatma Gandhi.  The head of Omdurman Community, Dr. Anil Mithani, Purushottam Samal (Attaché Commercial & Property, Embassy of India) were among the chief guests. 

The second show in Sudan, in English, was attended by 550 guests at the same venue.  Among the dignitaries present were the Minister of Culture - Sudan, Mr. Al Tayeb Badawi; Mr. Amrit Lugun (Ambassador, Embassy of India Khartoum), Hassan Abdel Gadir Hilal (Minister of Environment) and members of the Coptic Church and Missionaries of Charity, along with the head of African Development Bank, Dr. Abdul Kamara. 

The sponsor of the show Ashokbhai Parekh is very humble and was extremely reticent about his name being mentioned.  He says its all “Guru Kripa”. 

Another mumukshu, Manjuben Navin Raja and her family sponsored Yug Purush in Nairobi at Oshwal Center.  More than 500 people watched the play.

Being an effective philanthropist

Click here to read in Gujarati (ગુજરાતીમાં લખાણ)

The news over the past month has been filled with devastation. Flooding in Mumbai and across India has washed away homes, spread disease, sparked landslides and damaged core infrastructure. Globally, thousands have experienced catastrophic flooding, cyclones, hurricanes and earthquakes.

When we see suffering like this, our hearts are touched and we naturally want to help somehow. We want to make a positive difference. The question that comes up is “How can I help?” With limited time and resources, it can be unclear what’s best.

Some of the questions we might puzzle over are:
- There are so many problems: Which causes should I support?
- Which charities are trustworthy, and will use my donation efficiently?
- How much should I give, and what can I afford to give?
- Is it better to send clothes, blankets and food, rather than money?
- I have useful skills, maybe I should volunteer my time instead?

If you’re thinking about this, it is wonderful because it shows you care. But don’t let the questions confuse you, or dampen your initial flame to act. In this month’s Maitri Moves we explore 10 ways to be effective in our charitable endeavours.

How much happiness can you spread?

Imagine it is a very hot day, and you come across a thirsty child on the street that is just about to die! You realise you have a water bottle in your bag, and you give it to child, saving his life. That day might be one of the most important moments of your entire life. You would feel so happy that you were able to make a difference!

Now imagine you start to give a regular donation to a children’s charity that is saving lives by providing clean water. This simple act of generosity is no less than the heroic one on the streets, and in fact you could be saving several children’s lives every year! This is such an astonishing fact. Even a small donation can have a big impact.

It is only when we make this positive mental and emotional connection to the impact our actions can have, that we can become motivated to do more. That’s why reading case-studies, talking to charity workers about their first-hand experiences, or even visiting projects ourselves, can inspire us immensely.

But once we are motivated, how do we decide what to do? There are so many problems, and so many charities - it can be confusing. This is why we are sharing 10 moves we can each make, to improve our effectiveness. Let’s jump right in.

---

10 Moves for Effective Philanthropy

Move 1: Pure intentions

In Jainism it is recognised that the intent, motivation or “bhav” is fundamental - even more important than the action itself. This short video shows a little boy, that will surely inspire everyone to give charity from the heart, with no expectation of any reward or recognition. When we are looking to be effective in philanthropy, egoistic desires can be a distraction, taking us away from our real goal of helping. It is only because we are blessed with gifts, that we can share these with others.

Move 2: How much can I afford to give? (Take this test!)

All of us reading this are probably quite wealthy in global terms (compared to others). Have a guess at how rich you are by global standards and then take this test to see how rich you really are. This insight might be a good starting point to consider how much you can afford to give. Once you have thought about it, you may wish to allocate a % of your income you are willing to give to charity every year.

““Never respect men merely for their riches, but rather for their philanthropy; we do not value the sun for its height, but for its use.” ”

— Gamaliel Bailey

Move 3: Be passionate enough to research what works

Many of us donate based on our charitable impulse when someone asks - perhaps someone we know that is involved in social causes, or at a fundraising event. We feel good that we took action. However this is a reactive way of giving, and often plays on our emotions. To be more effective we must be proactive, and find out more about the causes that we wish to support.

In the history of charitable initiatives, there are many examples of ideas that sound innovative, but have not been tested thoroughly so is not ready to be scaled. For example, a few years ago a lot of money was wasted in a highly popular initiative called Playpumps in which a lot of assumptions had not been tested out.

There is an initiative called Effective Altruism that is encouraging people to think more carefully using evidence and reasoning, about what to support. This kind of rational analysis doesn’t take away from the joy of giving, rather it enhances the joy!

“In most areas of life, we understand that it’s important to base our decisions on evidence and reason rather than guesswork or gut instinct. When we seek medical treatment, we want treatments that have been shown to work through scientific trials. When we invest money, we try to get as much information as we can about all our options to find out what will give us the greatest return. When we look to buy a product, we read customer reviews to find out if what we’re buying really works. Yet when it comes to doing good, too often we lose these standards.”

Move 4: Think from the point of view of the charity

Make it an annual commitment:
Once we find charities we wish to support, the ideal way of supporting them is to make a monthly or annual commitment. This is incredibly useful to the charity - so they can plan and know what is achievable each year.

For example, for our Raj Saubhag Ashram charity work, even though the donations are generous, they are also unpredictable, making it difficult for the management teams to plan ahead. Can we build that extra classroom? Can we hire that extra cleaner? These decisions are hard to make without accurate financial forecasting.

Fund core capacity and overheads:
Most donors want to know “How much of our money actually goes to the people in need (beneficiaries)?” But have you ever wondered, if all of our money went to the beneficiaries, then how do we expect the charity to function? Who would pay for the research, evaluation, computers and staff to write reports for the donors?

When we look at the charity's effectiveness through the narrow lens of how much money goes to beneficiaries, then - ironically - it weakens the capacity to be effective.

 

Move 5: Donating even when there is no “emergency”

When there is a headline grabbing emergency, like a major flooding or earthquake, people are much more generous with their donations. The charities that work on these issues usually find that they are “overfunded” in times of big crises, and underfunded for the rest of the time when they are working on the everyday challenges to alleviate suffering.

Some of the important work that it is done throughout the year by charities, also helps to support communities to be more prepared and resilient to handle any potential future crisis. Investing in areas like education, women’s empowerment, poverty alleviation, can all make communities stronger.

 

Move 6: Don’t just follow trends - support the neglected areas

Like in every sphere of life, charity donations go through trends. Causes rise and fall in their popularity. Some important issues are taboos - such as menstrual hygiene - so it is particularly difficult to get funding for these. Other causes make us feel bad - such as reducing slave labour in manufacturing the electronics and clothes that we love - so the charities that talk about these sensitive issues are unpopular. Celebrities also influence which causes and charities are in the limelight.

Given that there are so many worthwhile causes, let us look for areas that lack funding, and actively go and support those. For example, in our own Raj Saubhag Ashram’s charitable projects, some initiatives receive far more funding than others - so why not find out where the unmet needs are and actively try to fill these gaps?

Move 7: Let’s solve the problems, not just treat the symptoms

With any problem, there is always an underlying issue that needs to be solved. We all know that “prevention is better than cure”, so let us look for opportunities to solve the root of problems, rather than just treating the symptoms of those suffering today. With the right planning, both can be done together.

““Effective philanthropy requires a lot of time and creativity - the same kind of focus and skills that building a business requires.””

— Bill Gates

For example at the Raj Saubhag Ashram managed community hospital in Sayla, there are a high number of women that have health complications during pregnancy and during the delivery of their babies. In addition to providing mothers with the medicines they need, the Ashram has also run community projects (Jyot) to educate young women about what they need to do to remain healthy during a pregnancy.

The trouble is most donors are far more willing to fund treatment, than prevention. This is because the results of treatments are tangible - we can count the number of lives improved or saved. The impact of longer-term programmes that focus on behavioural change are more difficult to measure. This is when we need to think like farmers that plant seeds and patiently nurture the fields.

Move 8: Every small donation counts

When the problems are large and complex, it can feel meaningless to give a small amount. But that is not true - small donations can go a long way. For example, malaria kills millions of people every year - a child dies of malaria every 30 seconds! Yet a bed net that prevents children being infected while they sleep costs less than $10. That small donation can change the lives of an entire family.

Modest donations can also help charities to overcome hurdles. Often a charity gets stuck because it is unable to finance a specific need, which is needed to move onto the next stage of their growth and impact. It could be as simple as buying a printer, or a scooter. For example, at Raj Saubhag Ashram’s Ashirvad, the donation of funds just to buy a small van has enabled the centre to pick up and drop disabled children from villages much further away. As a result of reaching out to these new communities, there are now many other related projects happening there.

Move 9: Giving your time and talent (not just money)

Giving is not about money, it is about compassion. And we don’t always need money in order to express our compassion, and make a difference. Read these inspiring everyday examples, and think about what you could do.

• “Do Something For Nothing” is an initiative set up by a hairdresser in London who gives free haircuts to the homeless. This simple act transforms the self-esteem of those living on the streets, as well as helping them to apply for jobs. Their motto is “We’re not raising awareness, we’re raising compassion”
• Flute teacher, Himanshu Nanda, is giving free lessons to children with Autism Spectrum Disorder for therapeutic purposes. He says “When I interact with these children, I feel amazed. The purity of their heart, inexplicable love for music has inspired me to work for them.”
• In London there is a group that run “Listening Cafes” monthly, in which they invite people from the streets to come and talk for 4min, and the volunteers simply listen with kindness. It is said that attention is the rarest and purest form of generosity. You too could give a few minutes of your attention to help someone lonely feel cared for.

Move 10: The power of prayers

May we never underestimate the power of sending loving wishes to all. Take out time to sit in silence and pray for the happiness of all souls. Perhaps you can do this for a few moments everyday after reading about all the suffering in the news. It is far more useful than getting angry, or feeling depressed. Not only do intense compassionate thoughts support us in our own inner awakening, but they also enhance the level of peaceful vibrations in the universe.

---

Photo credit

http://www.girlsnotbrides.org/themes/poverty/

Giving What We Can https://www.givingwhatwecan.org/

Water Aid https://www.wateraid.org.uk

---

વિચારપૂર્વકની સેવા

છેલ્લા થોડા મહિનાઓથી આપણે બરબાદીના સમાચારો સાંભળી રહ્યા છીએ. મુંબઈ અને ભારતભરમાં આવેલા પૂરને કારણે હજારો ઘરો તણાઈ ગયા છે, રોગચાળાનો ફેલાવો થયો છે, ભૂસ્ખલન અને માળખાભૂત સગવડો જેમ કે, રસ્તાઓ, વીજળી પૂરવઠો વગેરેને ખૂબ જ નુકશાન થયેલ છે. વિશ્વભરમાં હજારો લોકોને ભયંકર વાવાઝોડા, ચક્રવાત, પૂર અને ધરતીકંપ જેવી અનેક કુદરતી આપત્તિઓ સહન કરવી પડી છે.

જ્યારે આપણે લોકોને આ તકલીફો સહન કરતાં જોઈએ છીએ, ત્યારે આપણું હૃદય દ્રવી ઉઠે છે અને કુદરતી જ આપણે કોઈને કોઈ રીતે સહાયરૂપ થવા માટે તત્પર બનીએ છીએ. ત્યારે પ્રશ્ન એ ઊઠે છે કે ‘હું કઈ રીતે મદદરૂપ થઈ શકું?’ મર્યાદિત સમય અને સ્ત્રોતોને કારણે શું થઈ શકે તે સમજાતું નથી.

અમુક પ્રશ્નો આપણા માટે કોયડારૂપ હોય છે જેમકે,

૧) ઘણા પ્રકારની સમસ્યા છે તો કોના માટે સહાયરૂપ થવું?

૨) કઈ સખાવતી સંસ્થાનો ભરોસો કરી શકાય કે જ્યાં મારા આપેલ દાનનો બરાબર સદ્ઉપયોગ થશે? (જરુરિયાતમંદ લોકો સુધી પહોંચાડશે?)

૩) મારે કેટલું આપવું જોઈએ, જે મને પોસાય?

૪) રોકડાં આપવા કરતાં કપડાં, ધાબળા અને ખાધાખોરાકીની વસ્તુ આપવી સારી રહેશે?

૫) મારી પાસે આવી આવડત છે તો શું હું સ્વયંસેવક બનીને મારો સમય આપું?

જો તમે આ બધું વિચારતા હોય તો તે ઘણી જ સારી બાબત છે. તે દર્શાવે છે કે તમે બીજા લોકોને માટે સહાયરૂપ થવા તત્પર છો. પણ આ પ્રશ્નોથી મૂંઝાતા નહીં કે શરૂઆતમાં સહાયરૂપ થવા માટેની આગને બૂઝવા દેતા નહીં. આ મહિનાનાં Maitri Movesમાં આપણે દસ પ્રકારે આપણા સખાવતી પ્રયાસોને વધું અસરકારક બનાવવાનો પ્રયત્ન કરીશું.

તમે કેટલી ખુશીઓ ફેલાવી શકો છો?

વિચારો, કે ગરમીનો દિવસ છે અને ગલીમાં તમે કોઈ ગરીબ બાળક જે તરસને કારણે તરફડી રહ્યું છે, તમને ધ્યાનમાં આવે છે કે તમારી પાસે પાણીની બોટલ છે અને તે બોટલ તમે તે બાળકને આપો છો. જેથી તેની જીંદગી બચી જાય છે. તે દિવસ કદાચ તમારી જીંદગીમાં ખૂબ જ મહત્વની પળ લાવે છે, તમે બેશૂમાર ખુશી અનુભવો છો કારણ કે કોઈની જીંદગીમાં એક નાનો બદલાવ લાવી શકવાનું તમે કારણ બન્યાં છો.

હવે વિચારો કે તમે નિયમિત રીતે બાળકોને માટે જે સંસ્થાને દાન આપો છો તેઓ બાળકોને સ્વચ્છ પાણી આપીને ઘણી જીંદગીઓ બચાવે છે ભલે આ એક સામાન્ય ઉદારતા બતાવતું કાર્ય હોય પણ તે કોઈ રસ્તા પર બતાવાતા પરાક્રમથી ઓછું નથી. કદાચ આ રીતે તમે દર વર્ષે ઘણાં બાળકોની જીંદગી બચાવી શકો છો. આ ઘણી આશ્ચર્યકારક હકીકત છે એક નાના દાનની પણ બહુ જ મોટી અસર હોય છે.

આવી સકારાત્મક માનસિકતા તથા લાગણીશીલતા જો આપણા દાનનાં કાર્ય સાથે જોડવામાં આવે તો જ આપણે હજુ વધારે કરવા માટે પ્રેરિત થઈએ છીએ. તેનાં માટે જો બનેલા પ્રસંગોનો અભ્યાસ કરીએ, સખાવતી સંસ્થાઓના કાર્યકરો સાથે વાત કરીએ કે પછી તેઓની ચાલી રહેલ યોજનાના સ્થળે મુલાકાત લઈએ તો આપણને ખૂબ જ પ્રેરણા મળે છે. પણ એક વખત પ્રેરણા મળે તો પછી શું કરવાનું તેનો નિર્ણય કેવી રીતે લેવો? આપણી આજુબાજુ અનેક પ્રકારની મુસીબતો અને તેની સામે લડવા માટે સખાવતી સંસ્થાઓના અનેક પ્રયાસો ચાલી રહ્યા હોય છે જે કદાચ થોડું મૂંઝવણભર્યું હોય, તેથી જ અમે ૧૦ પ્રકારના પ્રયત્નો આપને દર્શાવીએ છીએ જે આપણને વધારે અસરકારક રીતે આવા કાર્યો કરવા માટે મદદ કરશે.

અસરકારક દાનવૃતિ માટે ૧૦ પગલાં :

(૧) શુધ્ધ ભાવ (દાનત)

જૈન ધર્મમાં કોઈ પણ કાર્ય કરતા પણ કાર્ય પાછળ રહેલ ઉદ્દેશ અથવા ભાવને ખૂબ જ પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું છે. આ ટૂંકા વિડિયોમાં નાના છોકરાને દર્શાવાયો છે તે જરૂરથી દરેક જોનારને હૃદયથી દાન આપવા માટે પ્રેરણા આપે છે. તે બાળક કોઈ પણ પ્રકારની માન્યતા કે પુરસ્કારની અપેક્ષા વગર દાન આપે છે. જો આપણે સમાજ માટે અસરકારક રીતે દાન આપવું હોય તો તેમાં આડે આવતી અહંકારની ભાવનાને અવરોધવી જોઈએ જે આપણને મદદ કરવાનાં મુખ્ય ઉદ્દેશ તરફથી દૂર લઈ જાય છે. આ ફક્ત અને ફક્ત ભેટ રૂપી આર્શીવાદ છે જેને આપણે બીજાઓ સાથે વહેંચીએ છીએ.

(૨) હું કેટલું આપી શકું?

જે કોઈ આ વાંચી રહ્યાં છે તેઓ વૈશ્વિક સ્તરે બીજાની સરખામણીમાં કદાચ ખૂબ જ શ્રીમંત લોકો છે. તમે જ અનુમાન કરો કે વૈશ્વિક સ્તરે તમે કેટલા શ્રીમંત છો અને પછી આ એક પરીક્ષાથી તે અનુમાનની ચકાસણી કરો. તે તમને સુઝાડશે કે તમે કેટલું આપી શકો છો? એક વખત તેના પર વિચાર કર્યા પછી તમે તમારી આવકનાં અમુક ટકા વર્ષે દાનમાં આવવાનું નક્કી કરી શકો.

(૩) જાણો, દાન ક્યાં અને કેવી રીતે વપરાય છે ?

જયારે આપણને કોઈ દાન માટે પૂછે ત્યારે આપણામાં રહેલ દાનવૃતિનો આવેગ સહજ રીતે ઉછળીને બહાર આવે છે. તેમાં પણ જયારે આપણને પૂછવાવાળી વ્યક્તિ કોઈ આવા સામાજીક કાર્ય સાથે જોડાયેલ હોય તો તેમાં જોડાવાથી આપણને પણ સારું લાગે છે. આ આપવાની વૃત્તિ તો પ્રતિક્રિયા રૂપ હોય છે અને મોટાભાગે તો તે આપણી લાગણી સાથે જોડાયેલ છે વધારે અસરકારક બનવા માટે આપણે સક્રિય રીતે ભાગ લેવો જરૂરી છે અને બીજા અનેક કર્યો જાણવા જરૂરી છે જેમાં આપણને મદદરૂપ થવાની ભાવના હોય છે.

આવી સખાવતી પહેલના ઇતિહાસમાં બીજા પણ ઘણા દાખલા છે જે એકદમ નવીન લાગે પણ તે ઘણી વાર નુકશાન સર્જે છે જેના વિષે પૂરતી જાણકારી નથી હોતી. દા.ત. થોડા વર્ષો પૂર્વે, ખૂબ જ જાણીતી પહેલ જે `પ્લેપમ્પસ’ તરીકે ઓળખાઇ હતી તેમાં અપૂરતી ધારણાઓને કારણે ઘણું જ ધન બરબાદ થયું હતું.

‘ઇફેકટીવ ઑલતૃઇઝમ’ નામે એક પહેલ શરુ થયેલ જેમાં લોકોને પુરાવા અને તર્ક આપીને સમજણપૂર્વક વિચારીને કોને અને કેવી રીતે મદદ કરવી તે સમજવામાં આવેલ. આવી કોઈ વ્યવસ્થિત રીતને અનુસરવામાં આવે તો વિશ્વેષણ વ્યર્થ ન જતાં ખરેખર તો આપણને દાન આપવાનાં કાર્યમાં પુષ્કળ આનંદ મળે છે.

જીવનનાં મોટા ભાગનાં ક્ષેત્રોમાં આપણે જે નિર્ણયો લઈએ છીએ તે આંતરિક સ્ફુરણા કરતાં પણ પુરાવા અને તર્ક દ્રારા નક્કી કરીએ છીએ. જ્યારે આપણને તબીબી સારવારની જરૂર પડે છે ત્યારે તે આપણે વૈજ્ઞાનિક કસોટી પર પાર ઉતરેલ હોય તેવી પસંદ કરીએ છીએ. જ્યારે આપણે કોઈ રોકાણ કરવા ઇચ્છતા હોઈએ ત્યારે તેને લગતી બધી જ માહિતી તપાસી જઈએ છીએ જેથી આપણને ઉચ્ચ વળતર મળી રહે. આપણે કોઈ વસ્તુની ખરીદી કરી રહ્યા હોઇએ છીએ ત્યારે તેના માટે ગ્રાહકોના અભિપ્રાય વાંચીએ છીએ અને પછી નિર્ણય કરીએ છીએ પણ આપણે એક સારું કાર્ય કરવા માટે આપણા નક્કી કરેલાં ધોરણોને ઢીલા છોડી દઈએ છીએ.

(૪) સખાવતી સંસ્થાના દૃષ્ટિકોણથી વિચારવું. વાર્ષિક સખાવત માટે વચનબદ્ધ થવું.

એક વખત જે સંસ્થાને સખાવત કરવાનું નક્કી કરો પછી આદર્શ રીત છે કે દર માસિક અથવા વાર્ષિક સખાવત માટે વચનબદ્ધ થવું. તેને લીધે સખાવતી સંસ્થાઓ પણ તે પ્રમાણે આયોજન કરી શકે છે.

દા.ત. આપણા રાજ-સૌભાગ આશ્રમની સેવા-પ્રવૃતિ માટે ઉદારતાથી દાન આવે છે પણ તે ક્યારે-કેટલું આવશે તે નક્કી નથી હોતું જેના કારણે વ્યવસ્થાપકો અગાઉથી આયોજન નથી કરી શકતા. ચોક્કસ નાણાકીય આયોજન વગર અમુક નિર્ણયો લેવા મુશ્કેલ થઈ જાય છે. જેમ કે શાળા માટે એક વર્ગખંડનું બાંધકામ કરાશે? અથવા તો એક વધારાના સફાઈ કામદારને કામે રખાશે?

સખાવતી સંસ્થાઓની ક્ષમતા તથા ખર્ચ :

દાન આપવાવાળા મોટા ભાગનાં લોકોને જાણવાની વૃતિ હોય છે કે તેમનું આપેલ કેટલું દાન ખરેખર જરૂરીયાતમંદ લોકોને પહોંચ્યું છે? આ પ્રશ્ન પણ વિચારવા લાયક છે કે જો પૂરેપૂરી રકમ જરુરિયાતમંદ લોકોને અપાય તો સખાવતી સંસ્થાનું સંચાલન કેવી રીતે થશે? તેમના સંશોધન, મૂલ્યાંકન, કોમ્પ્યુટર અને કાર્યકતા જેઓ આ રિપોર્ટ બનાવે છે તેમના માટેનો ખર્ચ કોણ આપશે?

જરુરિયાતમંદ લોકો સુધી કેટલું ધન પહોચ્યું તે જ દૃષ્ટિકોણથી વિચારીએ તો આ સંસ્થાઓની અસરકારકતા ઓછી જ લાગે !

(૫) આપત્તિના સમય વગર પણ દાન આપવું

પૂર કે ધરતીકંપના સમાચારોથી સમાચાર પત્રો ભરેલા હોય ત્યારે લોકો દાન આપવા માટે તત્પર થયેલા હોય છે. આ કારણોને માટે મળેલું દાન ઘણી વખત વધુ પડતું જમા થાય છે અને બાકીના સમયે જયારે આ સંસ્થાઓને રોજબરોજની સમસ્યાઓને દૂર કરવા માટે ધનની જરૂરિયાત હોય છે ત્યારે ખૂબ જ ઓછું દાન-ભંડોળ મળે છે.

આ સંસ્થાઓ આખા વર્ષ દરમિયાન બીજું એક મહત્ત્વનું કાર્ય કરે છે જેમાં તેઓ સમાજના વર્ગોને ભવિષ્યમાં અણધારી આવનારી આપત્તિઓ સામે લડવા માટે તૈયાર રહેવામાં મદદ કરે છે. ભણતર, નારી સશક્તિકરણ, ગરીબી નિવારણ વગેરે માટે કરેલ રોકાણ પણ સમાજને સશક્ત બનાવે છે.

(૬) ચીલાચાલુ શૈલીને નહીં અનુસરતા, ઉપેક્ષિત વિસ્તારોને પણ મદદ કરો

જીવનના દરેક ક્ષેત્રની જેમ દાન દેવામાં પણ ફેશનનું ચલણ હોય છે. જેના કારણે તેમની લોકપ્રિયતમાં વૃદ્ધિ થતી હોય છે. અમુક ખૂબ જ મહત્વના પણ ઓછા ચર્ચાતા મુદ્દાઓ જેમ કે માસિક ધર્મ દરમિયાન રખાતી સ્વચ્છતા. આવા વિષયો માટે દાન મેળવવું ખૂબ જ મુશ્કેલ હોય છે. બીજા વિષય છે બાળ-મજૂર, ગુલામ મજૂર જે ઇલેક્ટ્રોનિક અને કપડાંના ઉત્પાદનમાં જોડાયેલ છે, તે બાબત તો આપણને જ ગુનેગાર બનાવે છે. તેથી આ વાતો પણ લોકોમાં અપ્રિય છે.    

અમુક જાણીતી હસ્તીઓ પણ આવા દાનનાં કારણે અમુક સંસ્થાઓ સાથે જોડાયેલ હોય છે તેનાથી પણ લોકો પ્રભાવિત થાય છે. તો આવો, જ્યાં ઘણાં યોગ્ય મુદ્દાઓ માટે દાનની જરૂર હોય છે પણ ત્યાં જ ઓછું ભંડોળ અપાય છે, ત્યાં સક્રિય રીતે જઈને તેમને મદદ કરીએ. દા.ત. આપણા રાજ-સૌભાગ આશ્રમની સેવા-પ્રવૃતિઓની યોજનાઓમાં અમુક પ્રવૃત્તિઓ માટે, બીજી પ્રવૃતિઓ કરતાં ખૂબ જ વધારે દાન-ભંડોળ ભેગું થાય છે તેની સામે જ્યારે જ્યાં જરૂરિયાત પ્રમાણે ન મળ્યું હોય ત્યારે આ બે વચ્ચેનો તફાવત કેવી રીતે દૂર કરી શકાય તે માટે વિચારણા કરવી જોઈએ.

(૭) સમસ્યાનાં લક્ષણને જ નહીં પણ સમસ્યાને જ દૂર કરીએ.

મૂળભૂત રીતે દરેક સમસ્યાની પાછળ અમુક અંતર્ગત રહેલા મુદ્દાઓને જ હલ કરવાની જરૂર હોય છે. આપણે દરેક જાણીએ છીએ કે “ઉપચાર કરતાં તેનું નિવારણ વધુ સારું હોય છે.’’ તો આવો આપણે સાથે મળીને સમસ્યાનાં લક્ષણો જ નહીં પણ સમસ્યાને જ દૂર કરવાના પ્રયત્નો કરીએ.

“અસરકારક દાનવૃત્તિ માટે સર્જનાત્મકતા અને પૂરતો સમય ફાળવવો ખૂબ જરૂરી છે – જેમ એક વ્યાપારની સ્થાપના કરવા માટે આવડત અને એકાગ્રતા જરૂરી છે.’’ – બિલ ગેટ્સ

દા.ત. રાજ-સૌભાગ આશ્રમ સંચાલિત હોસ્પિટલ જે સાયલા ખાતે છે ત્યાં ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન કે પ્રસૂતિ સમયે થતી તકલીફોવાળી સ્ત્રીઓની સંખ્યા મોટી હોય છે. તેવા સમયે આશ્રમ દ્રારા તેઓને જરૂરી દવા તો અપાય છે સાથે સાથે તેમણે ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન કઈ રીતે તેમની શારીરિક સંભાળ લેવી જોઈએ તેનું પ્રશિક્ષણ પણ અપાય છે.

મોટા ભાગનાં દાન આપતા લોકો તેવી તકલીફોને રોકવાને માટે મદદ કરવાને બદલે તેમની સારવાર માટે મદદ કરવા વધારે આતુર હોય છે કારણ કે સારવારના પરિણામો પ્રત્યક્ષ દેખાય છે જ્યાં કેટલાં જીવન બચાવી શકાય છે, તે દેખાય છે. લોકોની વર્તણૂંકમાં ફેરફાર લાવવા માટેની લાંબા ગાળાની યોજનાઓનું પરિણામ માપી શકવું મુશ્કેલ છે. આવા સમયે આપણે ખેડૂતોની જેમ વિચારવું જરૂરી બની રહે છે, જેઓ બીજ વાવીને ધીરજથી તેનું પાલનપોષણ કરે છે.

(૮) દરેક નાની સહાયની ગણના થાય છે

જયારે મુસીબત ખૂબ જ મોટી હોય છે ત્યારે એમ લાગે છે કે નાની રકમ આપવાથી કોઈ જ ફરક નહીં પડે. પણ તે સત્ય નથી, નાની રકમનું દાન ઘણી વખત ખૂબ જ લાંબા ગાળે તેનું પરિણામ આપે છે. દા.ત. મલેરિયાને કારણે દર વર્ષે લાખો લોકો મૃત્યુ પામે છે – દર ૩૦ સેકન્ડે એક બાળક મૃત્યુ પામે છે! ત્યારે લગભગ ૬૦૦ રૂપિયામાં આવતી મચ્છરદાની બાળકને તેવી બીમારીથી બચાવે છે. તેવું નાનું દાન એક આખા કુટુંબની જિંદગી બચાવે છે.

નમ્ર રીતે અપાયેલ દાન આવી સંસ્થાઓ માટે ખૂબ જ મદદગાર બને છે. ઘણી વખત આ સંસ્થાઓ નાણાકીય તંગીને કારણે અમુક ચોક્કસ પ્રકારની જરૂરિયાત માટે અટકી જાય છે, જે તેમને કોઈ યોજનાને આગળ વધારવા માટે ખૂબ જરૂરી હોય છે. ક્યારેક તો તે ખૂબ જ સામાન્ય જરૂરિયાત હોય છે જેમકે પ્રિન્ટર લેવું કે સ્કૂટર લેવું. દા.ત. રાજ-સૌભાગ આશ્રમના ‘આર્શીવાદ ટ્રસ્ટ’ ને વાહન ખરીદવા માટે દાન મળવાથી આજુબાજુના ગામડાઓથી અપંગ બાળકોને લાવવા-મૂકવા જવાની સગવડ મળી ગઈ. તે વાહનનાં કારણે બીજા ગામડાઓ સુધી પહોંચી શકાય છે, ઉપરાંત બીજી અનેક યોજનાઓ ચાલુ થઈ શકી છે.

(૯) ફક્ત ધન જ નહીં પણ તમારી આવડત અને સમય આપો.

આપવું એટલે ધનથી મદદ આપવી તે જ નહીં, પણ કોઈના પ્રત્યે સહાનુભૂતિ દર્શાવવી, અનુકંપા દાખવવી તે પણ છે. દર વખતે સહાનુભૂતિ દશાર્વવા માટે ધનથી જ મદદ કરવી જરૂરી નથી. નીચે આપેલ પ્રરેણાદાયક વાક્યો વાંચો અને વિચારી જુઓ કે તમે શું કરી શકો છો ?

“અપેક્ષા વગર મદદ કરો’’ (Do something for nothing) તે રીતની પહેલ લંડનમાં રહેલ એક હેરડ્રેસરે કરી, જે બેઘર લોકોના વાળ મફતમાં કાપી આપે છે. આ નાના કાર્યને કારણે, આજુબાજુ રહેતા લોકોના સ્વમાનમાં પણ બદલાવ આવ્યો અને તેઓને નોકરી શોધવામાં પણ તે મદદરૂપ બની. તેઓનું સૂત્ર છે,

“અમે જાગૃતિ નથી વધારતા પણ લોકોનાં હદયમાં કરુણા અને સહાનુભૂતિ વધારીએ છીએ.’’

• હિમાંશુ નંદા, જેઓ ‘ઓટીઝમ સ્પેક્ટ્રમ’ ડિસઓર્ડરથી પીડાતા બાળકોને તેના ઉપચારના હેતુ અર્થે વાંસળી વગાડવાનું મફતમાં શીખવે છે. તેઓ કહે છે ”હું જયારે તેમની સાથે વાતો કરું છું ત્યારે આશ્ચર્ય પામી જાઉં છું. તેઓના સ્વચ્છ હૃદય અને સંગીત પ્રત્યેનો અગમ્ય પ્રેમ મને તેમના માટે કામ કરવામાં પ્રોત્સાહિત કરે છે.’’
• લંડનમાં એક સંગઠન છે જે ‘લીસનીંગ કાફે’ ચલાવે છે, જ્યાં શેરીઓમાં રહેતા લોકોને 4 મિનિટ જેટલું બોલવા માટે આમંત્રે છે, સંગઠનના સ્વયંસેવકો તેઓને સાંભળે છે. કહેવાય છે કે કોઈની વાત ધીરજથી સાંભળવી તે પણ એક પ્રકારે કરુણા દર્શાવવાનો શુદ્ધ પ્રકાર છે. કોઈ એકલવાય માણસના મનની વાત સાંભળીને આપણે તેઓની સહાય કરી શકીએ છીએ.

(૧૦)  પ્રાર્થનાની શક્તિ

કોઈને પ્રેમાળ શુભેચ્છાઓ પાઠવવી તે કાર્યમાં પણ જબરદસ્ત શક્તિ રહેલી છે. થોડો સમય કાઢી એકાંતમાં શાંતિથી બેસીને લોકોની સુખાકારી માટે પ્રાર્થના કરો લોકોની વેદનાના સમાચાર વાંચીને કદાચ આપણે દરરોજ થોડી ક્ષણો તે માટે જરૂરથી આપી શકીએ. ક્રોધિત કે હતાશ થવા કરતાં તે વધારે ઉપયોગી છે. આ તીવ્ર કરુણાના વિચારો દુનિયામાં શાંતિના સ્પંદનો ફેલાવે છે, સાથે સાથે આપણી આંતરિક જાગૃતિ વધારવાની સાધનામાં પણ સહાયરૂપ બને છે.

---

Photo credits

http://www.girlsnotbrides.org/themes/poverty/

Giving What We Can https://www.givingwhatwecan.org/

Water Aid https://www.wateraid.org.uk

Loksvaroop Bhavana - To Contemplate the Nature of the Universe - લોકસ્વરૂપ ભાવના

“ચૌદ રાજલોકનું સ્વરૂપ વિચારવું તે દશમી લોકસ્વરૂપભાવના.
- શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, વચનામૃત.

Transliteration
Chaud raajloknu swaroop vicharvu te dashmi loksvaroopbhavana.

Translation:
To contemplate the nature of the universe is the tenth Loksvaroop bhavana.”

— Shrimad Rajchandra, Vachanamrut

---

Loksvaroop Bhavana

Jainism has known for hundreds of centuries what modern science has now told us – that the universe is infinite, that there are galaxies we are yet to discover.

Science has extrapolated on the basis of information received from the Hubble and Kepler telescopes that there are a hundred billion galaxies in the observable universe. One such galaxy is the Milky Way. The Milky Way has at least 100 billion planets of varying sizes.

Our planet, Earth, with a 29 per cent land surface of 14,90,00,000 square km, isone among these planets, a dot in the vast span of the Milky Way.

And, each one of us is just one of the estimated seven billion human people living on Earth.

Referencing ourselves in the context of such a gigantic space can boggle the mind. So, let’s try this experiment: gaze at the sky. That dot where you look at the sky is infinite. Now imagine your place in the universe.

Contemplation of the grand universal expanse makes us realise how infinitesimalwe are in the larger scheme of things and how much smaller our sorrows and worries are in perspective.

Our self-created cocoon of desires and emotions, successes and failures, angsts and agonies which seem so real to us melt into nothingness when we place them in the intimidating largeness of the universe.

Such contemplation helps us grow out of our obsessive absorption with ourselves and also connect with what is truly real.

Like the fathomless universe, there is something even more incredible within us, something that is subtle and supremely powerful. Through the manifestation of this indomitable force called the soul, our Jain seers and Tirthankars saw and expounded the nature of the universe just as we know it today. Our soul too has latent divinity that can be unraveled by our sadhana – meditation, contemplation and conduct.

Jain scriptures narrate the nature of the universe in great detail. The universe is divided into Lok Akaash and Alok Akaash. Lok is the part of the gigantic universe that has life. It is spread in the shape of a man standing with both hands on his waist and legs stretched wide whereas Alok is the infinite space beyond Lok.

Lok, described as 14 Rajlok, comprises six elements (dravya): soul, matter, dharma (that facilitates mobility), adharma (that facilitates inertia), time and space. Lok is divided into Urdhvaloka - the heavenly areas, Madhyaloka where we live, and Adholoka or hell. At the apex is Siddha Sheela, the abode of liberated souls. That is the aspirational destination for all living beings, far away from the world of perpetual flux that we inhabit.  

In Lok Akaash, living beings wander from one life to another without ever finding lasting peace and happiness. All living beings in Lok experience pain. Those living beings with five sensory organs (panchendriya) with or without a mind (sangni-asangni) crave to be free of pain. Unfortunately, real happiness eludes us because of ignorance and attachment that create bondage and tie us down to the vicious cycle of births and deaths in the universe. Only Siddha Sheela offers eternal bliss. Reaching there is possible through a series of steps, the most important one being self-realisation.

Just as fire burns impurities off gold, spiritual activities like meditation and penance shred the karmic load off our soul.

Reducing our lust for a material life, controlling our mind and being mindful of our goal at all times go a long way in speeding up this spiritual journey.

The path is long and tough for a person without discipline and determination. Even if a fan stops whirring in summer, we get restless. That’s why it’s all-important to watch our mind at all times. Param Pujya Bhaishree, who epitomizes total lack of desire, tells us to be calm observers of our desires and emotions in order to be able to overcome them.

Our meditation requires stillness of all the three guptis- body, speech and mind. Once we acquire such stillness, self-realisation is at hand. In his masterful composition, ‘Apoorva avsar,’ Param Krupaludev Shrimadji says material objects, place, time and emotions (dravya, kshetra, kaal and bhaav) cause impediments (pratibandh) in an unenlightened soul’s journey.  A renounced soul, however, has none.

The journey to enlightenment begins with a simple question, “Who am I?” Shrimadji once asked his three-year-old daughter Kashi, “Who are you?” Kashi replied, “I am Kashi.” Shrimad told her, “No, you are a soul.” This understanding need to be internalized within. Our birth is an incalculably miniscule component of our existence over countless millennia. We do not remember it but we have made appearances in various parts of the universe including heaven and hell from the beginning of time. While our names and forms have changed with each birth, what has stayed constant through all births is our soul.

So, why not focus on the eternal and drop the ephemeral? Let’s drop the corporal shell from our minds and attach to the substratum of our being. Let’s be free of worries, fears and sorrows and endeavour to join the sublime consciousness of our Tirthankars at Siddha Sheela. What we know, let’s dwell upon. What we dwell upon, let’s experience. What we experience, let’s ensure it endures. Once on this trajectory, the Siddha Sheela is the limit for us.

લોકસ્વરૂપ ભાવના

કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનમાંથી પ્રગટ થયેલું વીતરાગનું વિજ્ઞાન એ બધી જ અપેક્ષાએ સંપૂર્ણ છે. વીતરાગ ભગવાનના જ્ઞાનમાં સર્વ પદાર્થો તેમજ તે પદાર્થોના ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્યના તમામ પર્યાયો જણાય છે. જૈન ધર્મ અનાદિકાળથી ચાલ્યો આવે છે.  શ્રી તીર્થંકર ભગવાને આ મહામૂલા ધર્મની પ્રરુપણા કરીને તેમાં લોકનું સ્વરૂપ સૂક્ષ્મ રીતે વર્ણવ્યું છે. વર્તમાનના વૈજ્ઞાનિકોએ હબ્બલ અને કેપ્લર ટેલિસ્કોપથી સંશોધન કરીને જાહેર કર્યું કે, આ બ્રહ્માંડ અનંત છે. જૈન ધર્મએ અનાદિ અનંત કાળથી આ વાસ્તવિકતાની ઘોષણા કરેલી છે.  જૈન ધર્મના સિધ્ધાંતો અચળ છે અને માટે શાશ્વત છે. અસીમ એવા આકાશમાં કલ્પના ન કરી શકાય એવી વિરાટ દૂધ ગંગા ( milky way ) છે. અબજથી પણ વધારે તેમાં ગ્રહો રહ્યાં છે.  

જે પૃથ્વી પર આપણે  રહીએ  છીએ તેમાં 29% જમીન છે જેનું માપ 14 90 00 000 કિલોમીટર છે. અબજ ગ્રહોમાં પૃથ્વી એક ગ્રહ છે. તે પૃથ્વી, માત્ર એક નાનું બિંદુ છે અને તે ટપકા જેવી પૃથ્વી ઉપર 7 અબજ મનુષ્યો રહે છે.    

બ્રહ્માંડ કેવું વિશાળ છે તેની કલ્પના સુધ્ધાં આપણે કરી શકીએ એમ નથી. આ વિચારને મનમાં ધરી, જો આપણે અગાસીમાં જઈ, આભની વિશાળતાને નિહાળીએ તો  તેની  વિરાટતાનો કદાચ થોડો પણ લક્ષ આવે અને આપણે તેની સામે કેટલા વામણા છીએ તે પણ સમજાઈ જાય.

લોકાલોકની અનંતતાને હું ક્યાંથી સમજી શકવાનો? લોકનું સ્વરૂપ શ્રી તીર્થંકરે ભાખ્યું અને શાસ્ત્રોમાં તે જળવાયું તેથી કંઇક હું સમજી શક્યો છું. આખાએ લોકમાં અનંતવાર ભ્રમણ કર્યું છતાં તેનો હું વ્યવસ્થિત વિચાર કરી શકતો નથી. કોઈ પ્રજ્ઞાવંત પુરુષ સમજાવે તો તે સમજી શકાય.   

આ વિચારધારા લાંબી ચાલે તો ખ્યાલ આવે કે આ સૃષ્ટિમાં મારું શું અસ્તિત્વ છે. ખરેખર મારું કોઈ વજૂદ નથી. મારું દુઃખ અને મારી ચિંતાઓ બધી કેટલી નાની છે. મારે મારા દુઃખ કે ભૌતિક સુખ તરફ કેન્દ્રિત થવાની કોઈ આવશ્યકતા નથી. ઈચ્છાઓ અને ભાવનાઓ, સફળતા અને નિષ્ફળતા, આનંદ અને પીડાઓનું કોઈ મહત્વ રહેતું નથી. નાહક હું દેહાભિમાન સાથે મારા જીવનનું પોટલું માથે લઇ ફર્યા કરું છું. હવે અહેસાસ થાય છે કે જે મારું નથી તેને મેં મારું માન્યું, અને અનંત કાળથી તેનું અભિમાન કરતો રહ્યો છું. સંસારમાં હું ડૂબેલો હતો પણ આવી જ્ઞાન સભર વિચારણા કરવાથી મારી મોહજનિત ભ્રામિક માન્યતાઓ ઉપર પ્રહાર થાય છે અને પરમ સત્ય તરફ હું કેન્દ્રિત થાઉં છું.

લોક અગાધ છે, અકલ્પનીય છે પણ એ ભૂલવાનું નથી કે દેહની અંદર વસેલા આત્માની શક્તિ અપાર છે. રાગ, દ્વેષ અને અજ્ઞાનને કારણે આ પ્રચંડ અને અનંત શક્તિ ધરાવતા આત્માની કિંમત આપણે એક કોડી જેટલી કરી નાંખી છે. તીર્થંકર ભગવાનનો આત્મા, ત્રણે કાળના લોકસ્વરૂપને હરહંમેશ સહજ જોઈ શકે છે. જે શક્તિ તીર્થંકરના આત્મામાં રહી છે તેવી જ શક્તિ આપણા આત્મામાં ધરબાયેલી પડી છે. સાધના, ધ્યાન, અનુપ્રેક્ષા અને નિર્મળ આચાર દ્વારા આપણી સુષુપ્ત શક્તિઓને જગાડવાની છે.

જૈન શાસ્ત્રો એમ કહે છે કે લોકાકાશ અને અલોકાકાશ મળીને સંપૂર્ણ લોક રચાયેલો છે. જે લોકાકાશ છે તે પુરુષ આકારે રહ્યો છે. એક પુરુષ પોતાના બે પગ પહોળા કરીને બન્ને હાથ કમર પર રાખીને ઉભો હોય એવો તેનો આકાર છે. સમસ્ત જીવ-રાશિ અહીં જીવે છે તેમજ અજીવ જડ પદાર્થો પણ લોકાકાશમાં જ રહ્યાં છે. લોકાકાશ વિશાળ હોવા છતાં તેના ક્ષેત્રની મર્યાદા છે, એક સીમા આવે છે જયાં એ પૂરો થઇ જાય છે અને અલોક આકાશની શરૂઆત થાય છે કે જે અસીમ છે, અમર્યાદિત છે. તે લોકાકાશના નીચેના ભાગમાં ભુવનપતિ, વ્યંતર અને સાત નરક છે. તીરછે  અઢીદ્વીપ અને ઊંચે બાર દેવલોક, નવ ગ્રૈવેહક, પાંચ અનુત્તર વિમાન અને તે ઉપર અનંત સુખમય સિધ્ધશીલા છે.      

અલોકાકાશમાં કોઈ પદાર્થ નથી, કેવળ અનંત આકાશથી તે બનેલો છે. જે લોકાકાશ છે તે 14 રાજલોક તરીકે પણ ઓળખાય છે. ઊર્ધ્વલોક, મધ્યલોક અને અધોલોક એમ તેના ત્રણ ભાગ છે. ઊર્ધ્વલોકમાં વિવિધ દેવલોક રહ્યા છે, મધ્યલોકમાં આપણે મનુષ્યો રહીએ છીએ અને અધોલોકમાં 7 નરક છે જેમાં અનંત દુઃખ રહ્યું છે. કર્મ ભોગવવાની આ એક અદ્દભૂત વ્યવસ્થા છે.  કર્મ અનુસાર જીવ આ ત્રણે લોકમાં જન્મમરણ કર્યા કરે છે.  લોકાકાશમાં રહેતા તમામ જીવાત્માઓ દુઃખી છે. સંસારના તાપથી ત્રાહિમામ છે. તે  લોકાકાશ 6 દ્રવ્યોથી બનેલો છે. અનંત રૂપી પદાર્થો તેમાં રહેલા છે જે પુદ્દગલ તરીકે ઓળખાય છે. સ્વપરપ્રકાશક ચૈતન્ય શક્તિ ધરાવતા એવા અનંત આત્માઓ પણ તેમાં જીવી રહ્યા છે. જીવ અને પુદ્દગલને ગતિ અને સ્થિતિ કરવામાં જે સહાયક છે તે ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયથી આખો લોક ભરેલો છે. પુદ્દગલ અને જીવાત્માઓને જે અવગાહના આપે છે તે છે આકાશ અને જે કંઈ સતત પર્યાયાન્તર પામી રહ્યું છે, બદલાઈ રહ્યું છે, તે જે સૂચવે છે તે છે કાળ.        

આ લોકમાં રહેતા તમામ આત્માઓ સુખ શાંતિ અને સમાધિને ઈચ્છે છે પણ છતાંયે સતત દુઃખ, અશાંતિ અને અસમાધિમાં જ ટળવળી રહ્યાં છે. મોટા ભાગના જીવાત્માઓ સુખનો વિચાર સુધ્ધાં કરી શકતા નથી એવી એમની માનસિક પરિસ્થિતિ છે. જે સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવાત્માઓ છે તેની પાસે વિકસિત મન હોવાને કારણે સુખ અને સમાધિ વિષે વિશેષ વિચાર કરવાની ક્ષમતા તેઓ ધરાવે છે પણ દેહમાં આત્મબુદ્ધિ કરી અમૂલ્ય જીવન વેડફી નાખે છે. પરપદાર્થો પ્રત્યેનું જોડાણ અને તાદાત્મ્ય બુધ્ધિ એવી છે કે તે જીવને કર્મબંધનું કારણ બને છે. સુખની દિશા અને ક્ષેત્ર હરહંમેશ તેને બહારમાં જ દેખાયાં છે. મૃગજળથી તૃષ્ણા છીપાવવા તે નિરર્થક પ્રયત્નો કરી રહ્યો છે. બહારમાં ભટકી રહ્યો છે. જન્મ અને મરણનું આ અતિ દુઃખદાયી ચક્ર તેનું ચાલતું જ રહ્યું છે. કોઈક વિરલા જીવો સતદેવ સતધર્મ અને સદગુરૂનો આશ્રય લઇ ઉત્તમ ધર્મનું આરાધન કરી સમસ્ત કર્મોથી મુક્ત બની સિદ્ધશિલા ઉપર અનંત સુખમાં સાદી અનંત કાળ માટે સ્થિર થાય છે.

મોક્ષનો માર્ગ વ્યવસ્થિત રીતે શાસ્ત્રોમાં વર્ણવાયો છે અને તેનો મર્મ સત્પુરુષના અંત:કરણમાં રહ્યો છે. મોક્ષના પગથિયામાં સહુથી મહત્વનું પગથિયું છે સમ્યગર્શન. આત્મસાક્ષાત્કાર થયા બાદ જીવનો સંસાર સીમિત થઇ જાય છે. અનંતાનુબંધી કર્મથી જીવ પોતાને બચાવી લે છે. સદગુરૂની આજ્ઞાનું અપૂર્વ રુચિથી પાલન કરી તે મોક્ષ સુધી પહોંચી જાય છે.    

જેમ ખાણમાંથી નીકળેલું સોનું અશુધ્ધ હોય છે પણ અગ્નિના તાપથી તેમાં રહેલી અશુધ્ધિ દૂર થાય છે તેવી જ રીતે તપ અને ધ્યાનસાધના દ્વારા જીવ કર્મના આવરણને દૂર કરી પોતાના આત્માને નિરંજન બનાવી શકે છે.

ભૌતિક ઈચ્છાઓ, વિકાર અને વાસનાઓને સમજણપૂર્વક સંયમિત કરી, અંતર જાગૃતિ સાથે મોક્ષનું લક્ષ ભૂલ્યા વગર જયણાપૂર્વકનું જીવન જીવવાની આવશ્યકતા છે.  જે અનંત કાળે નથી થઇ શક્યું એ આ ભવે થઇ શકે એમ છે.   

માર્ગ લાંબો અને દુર્ગમ છે, પણ જેનો સંકલ્પ દ્રઢ છે,  અનુશાસન તેમજ સંયમને જે પાળે છે તેના માટે માર્ગ સરળ અને સહજ બની જાય છે. ગરમી ખૂબ હોય અને ત્યારે પંખો ચાલતો બંધ થઇ જાય તો આપણે અકળાઈ જઈએ છીએ, માટે આપણાં  માનસિક સંતુલન તેમજ બદલાતી વિચારધારાઓ અને ભાવો ઉપર ચોકી કરવી જરૂરી છે. શાંત સ્થિર અને પ્રસન્ન એવા પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી કહે છે કે આપણે ધીરજ કેળવીને કોઈ પણ જાતની ઉતાવળ કર્યા વગર જીવનને જોતા રહેવું, તપાસતા રહેવું. મનમાં થતા ઘાત પ્રત્યાઘાતને સમજીને  ધ્યાનપૂર્વક એક એક પગલું ભરવું કે જેમાં પોતાનું અને પરનું કલ્યાણ સમાયેલું હોય.     

ધ્યાન કરીએ છીએ પણ મન ઝાલ્યું ઝલાતું નથી. તેને નિયંત્રિત કરવાની કોશીષ કરતાં તે વધુ બળવાખોર બનીને જગતમાં ભટકે છે. પણ એમ હારી કે થાકી જવાનું નથી. બળથી નહીં, કળથી કામ લેવાનું છે. તે મન પવિત્ર રહે એવું આયોજન પ્રથમ જરૂરી બને છે અને પછી તે પવિત્ર મન અવશ્ય સ્થિર થશે. મન, વચન અને કાયાને ગોપવી દેવાની છે. એવું જીવન જીવવાની કોશીષ કરવાની છે કે યોગ વધુમાં વધુ સ્થિર રહે. તેનો ઉપયોગ કેવળ ધર્મ આરાધના અર્થે થાય. લૌકિક જીવન જીવવામાં ઉત્સાહપૂર્વક ઉમંગ સાથે ન જોડાવું પણ ઉદયને સમભાવે ભોગવી લઇ શાંત રહેવું. એકવાર સ્થિરતા, ગંભીરતા અને ધીરજ કેળવાશે પછી આત્મજાગૃતિ અઘરી નથી.

અપૂર્વ અવસરમાં પરમ કૃપાળુદેવ શ્રીમદ્જી લખે છે કે દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળ અને ભાવ એ પ્રતિબંધ છે, તે અસંગ થવા દેતાં નથી અને તેમાં અજ્ઞાની જીવ ઝકડાયેલો, બંધાયેલો રહે છે પણ સહજ સ્વરૂપી એવા જ્ઞાનીને તે કોઈ નડતાં નથી.   

શ્રીમદ્જીએ પોતાની ત્રણ વર્ષની દીકરી કાશીને પૂછ્યું, “તું કોણ છે?” ત્યારે તુરંત દીકરીએ જવાબ આપતા કહ્યું કે “હું કાશી છું”. પછી શ્રીમદ્જીએ કાશીને સમજાવતાં કહ્યું કે “તું આત્મા છે” પણ માત્ર ત્રણ વર્ષની લઘુવયે પોતે આ દેહ છે અને તેનું નામ કાશી છે એ દ્રઢ થઇ ગયું હતું અને તેથી તે ફરી કહે છે, “હું તો કાશી છું”.

માર્ગની શરૂઆત સાધારણ પ્રશ્નોના અસાધારણ ઉત્તરથી થાય છે. તે પ્રશ્ન છે, “હું કોણ છું?” આ પ્રશ્ન ઉપર જેણે જેણે મનોમંથન કર્યું છે તેનામાં ઊંડી તાત્વિક વિચારણા જાગી છે અને તે પોતાને શોધવાના પ્રયત્નોમાં જોડાયો છે.

હું આત્મા છું - એ વિચાર અંતરમાં વિવિધ રીતે ઘુંટાવો જોઈએ. આત્મા અરૂપી છે અને છતાં બહુ સ્પષ્ટ છે કારણ કે તેના વગર બધું જ શૂન્ય છે. તેની શક્તિ થકી તો બધું ચાલે છે. તે નથી તો કશું નથી. તેના ગુણ લક્ષણોને જેમ વધુ વિચારીએ તેમ તેના અસ્તિત્વનો વધુ શ્રધ્ધાપૂર્વક સ્વીકાર થાય છે. ઇન્દ્રિયની પાછળ તે જ તો બધી જાણવાની ક્રિયા કરી રહ્યો છે. મન તેની જ શક્તિથી વિચાર કરી શકે છે. શરીરમાં તે રહ્યો છે ત્યાં સુધી જ એ શરીર સુંદર છે, હાલતું ચાલતું ખાતું પીતું છે. અનેક દેહ ધારણ કર્યા અને અનેક ગતિમાં જન્મ લીધો, કર્મને કારણે બહારનું બધું બદલાતું રહ્યું પણ અંદરમાં તે આત્મા એનો એ જ રહ્યો છે. આ જે અચળ અને સ્થિર છે તે જ હું છું. અક્ષય, શાશ્વત મારું સ્વરૂપ છે, બસ તેને અનુભવતા રહેવાનું છે. તેને ભૂલીને કોઈ કાર્ય કરવાનું નથી. જે બદલાતું છે તેને ભૂલી જઇએ અને જે સ્થિર છે તેને યાદ રાખીએ, આટલો પ્રયાસ આપણે કરવાનો છે.

દુઃખ, ચિંતા, ભય આ બધા ભાવોને ત્યાગી એક માત્ર પોતાના અજરામર સ્વરૂપની પ્રતીતિમાં જીવવાનું છે. મનની કલ્પનાઓ, વિચારોના વમળો બધાને ત્યાગી દેવાના છે. માર્ગ સરળ છે. એક આત્માને યાદ રાખી બાકી બધું ભૂલી જવાનું છે. સચ્ચિદાનંદનો જય-જયકાર કરતા રહેવાનું છે. આનંદ અને ધન્યતાને અનુભવી કૃતાર્થ થતા રહેવાનું છે.

જે જાણ્યું તેને અનુભવીએ, જે અનુભવીએ છીએ તેને માણતા રહીએ, જેને માણીએ છીએ તેમાં જ જીવન વ્યતિત કરતા રહીએ તો પછી સિદ્ધશિલા દૂર નથી, તે તો અહીં સદેહે અનુભવી શકાય છે! ૐ શાંતિ: શાંતિ: શાંતિ:  

---

Further Insights